Na sukces rynkowy firm wpływa m.in. wdrażanie innowacyjnych rozwiązań zapewniających im przewagę konkurencyjną. To zwykle długotrwały i kosztowny proces. Dlatego, dążąc do minimalizacji ryzyka utraty spodziewanych korzyści, firmy wykorzystują instrumenty chroniące poufność istotnych informacji bądź opatentowanie innowacyjnego rozwiązania.
Wybór rodzaju ochrony zależy od wielu różnych czynników. Często decydującym elementem będzie już sam przedmiot, który przedsiębiorca chce poddać ochronie. Patent daje prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy i zawodowy na terenie kraju, w którym został udzielony. Ponieważ przyznanie wyłączności na wykorzystywanie innowacyjnego rozwiązania pozbawia innych uczestników obrotu możliwości czerpania z niego ekonomicznych korzyści, przepisy stawiają stosunkowo rygorystyczne wymogi dla wynalazku, które determinują możliwość uzyskania prawa ochronnego z patentu. Zgłaszane do opatentowania rozwiązanie musi być nie tylko nowe w skali światowej, nieoczywiste dla specjalisty z danej dziedziny, ale również realizować konkretny praktyczny cel. Co więcej, nie można opatentować samych pomysłów, koncepcji czy sposobów zastosowania danego produktu.
Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. W jej ramach chroniona jest bowiem już sama informacja, a nie konkretny i materialny wytwór działań. W konsekwencji firmy obejmują tajemnicą przedsiębiorstwa różnego rodzaju dane mające dla nich strategiczne znaczenie, np. o charakterze technologicznym, handlowym czy organizacyjnym. Decydującym kryterium jest tutaj subiektywnie przekonanie przedsiębiorcy o wartości gospodarczej takich informacji. Przykładowo, dla producenta sprzętu AGD pracującego nad rozwiązaniem technicznym znacząco skracającym czas prania, korzystniejsze będzie poddanie go ochronie patentowej, niż próby utrzymania w tajemnicy szczegółowych informacji niezbędnych do wytworzenia gotowego produktu. Wprowadzenie produktu na rynek nierozerwalnie powiązane jest bowiem z ujawnieniem jego istotnych cech. W takim wypadku jedynie ochrona patentowa pozwoli zapobiec kopiowaniu i przejęciu rozwiązania przez konkurencję. Z kolei ten sam producent, opracowując strategię marketingową promującą nowy produkt, będzie raczej chciał utrzymać nowe rozwiązanie w poufności tak długo, jak będzie to niezbędne dla osiągnięcia zamierzonego efektu marketingowego. W tym celu podejmie stosowne kroki, aby wszelkie kluczowe informacje dotyczące nowego rozwiązania, nie przedostały się do publicznej wiadomości lub konkurencji.
Od kiedy trwa ochrona
Uzyskanie patentu wiąże się z długą procedurą rejestracyjną. Od momentu zgłoszenia wynalazku do urzędu patentowego do uzyskania patentu mija zwykle kilka lat. Może więc dojść do sytuacji, gdy zgłoszone do opatentowania rozwiązanie z upływem czasu tracić będzie dla firmy swą gospodarczą wartość. Z kolei objęcie kluczowych informacji dotyczących innowacyjnego rozwiązania ochroną w ramach tajemnicy przedsiębiorstwa następuje w momencie wybranym przez przedsiębiorcę. W tym celu powinien on podjąć w swojej firmie niezbędne czynności i zastosować środki, które zapewnią zachowanie poufności danych (np. ograniczenie kręgu osób mających w firmie dostęp do oznaczonych informacji). Bez wyraźnej woli ze strony przedsiębiorcy, ukierunkowanej na włączenie kluczowych dla firmy informacji w zakres chronionej tajemnicy przedsiębiorstwa, dana informacja (pomimo że nieupubliczniana), nie stanie się przedmiotem ochrony. Kwestia ta ma zasadnicze znaczenie w przypadku niekontrolowanego wycieku informacji z firmy. Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa kwalifikowane jest bowiem jako czyn nieuczciwej konkurencji i może pociągać za sobą odpowiedzialność cywilną i karną.
Ile kosztuje ochrona
Przy doborze mechanizmu ochrony uwzględnić należy również aspekt finansowy. W przypadku ochrony za pomocą patentu koszty dają się zwykle przewidzieć. W pierwszej kolejności składają się na nie wydatki bezpośrednio związane ze zgłoszeniem wynalazku do urzędu patentowego (koszt opracowania dokumentacji, postępowania przed urzędem patentowym itd.). Oprócz opłaty jednorazowej (za zgłoszenie wynalazku), przez cały okres trwania ochrony (maksymalnie 20 lat od daty rejestracji) wnosi się opłaty roczne w z góry określonych stawkach, przy uwzględnieniu terytorialnego zasięgu ochrony. Z kolei koszty ponoszone przez przedsiębiorcę w celu zachowania poufności informacji w ramach tajemnicy przedsiębiorstwa nie dają się łatwo z góry określić, a ich skala zależy od zakresu działań, jakie przedsiębiorca podejmie w celu zapewnienia poufności danych w firmie. Przedsiębiorca musi nie tylko zapewnić skuteczny system zabezpieczeń, odpowiednio przeszkolić swoich pracowników, ale również podpisać z nimi stosowne klauzule o zachowaniu poufności. Częstą praktyką jest też zawieranie z pracownikami umów o zakazie konkurencji. Jeśli ów zakaz ma obejmować także okres po ustaniu stosunku pracy, do kosztów ochrony dojdzie konieczność wypłaty pracownikowi stosownego odszkodowania na zasadach uregulowanych w Kodeksie pracy.
Jak długo chronić tajemnicę
Istotna różnica pomiędzy ochroną patentową a ochroną wynikającą z tajemnicy przedsiębiorstwa wiąże się z długością okresu ochronnego. O ile uprawnienia z posiadania patentu mogą przysługiwać maksymalnie przez dwadzieścia lat od momentu rejestracji, o tyle w przypadku ochrony w ramach tajemnicy przedsiębiorstwa brak analogicznych ograniczeń. Niekiedy sam przedmiot ochrony – z uwagi na swoje cechy – determinuje przyjęcie okresu ochrony. Dla przykładu receptura napoju Coca-Cola pozostaje ściśle chronioną tajemnicą przedsiębiorstwa od początków XX wieku, pomimo braku ochrony patentowej. Podobnie zdają się czynić firmy budujące renomę swych przedsiębiorstw w oparciu np. o „sekretne receptury” mające wyróżniać ich produkty spośród innych. Tak więc już z samego faktu posiadania tajemnicy można stworzyć strategię marketingową, pozytywnie oddziałującą na wizerunek rynkowy firmy. Mimo zalet działań związanych z ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa, jedynie posiadanie prawa ochronnego z patentu daje przedsiębiorcy wyłączność na korzystanie z wynalazku. Zdecydowanie łatwiej też w praktyce przeciwdziałać naruszeniom praw patentowych.