Spółka a może fundacja? Jak skorzystać z dobrodziejstwa przepisów przy realizacji celów społecznie i gospodarczo użytecznych?
Zasadnicze cele, dla których ustanawia się fundacje, to cele społecznie i gospodarczo użyteczne. Są to w szczególności: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. W taki sposób ustawodawca określa przeznaczenie fundacji w ustawie z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Cele te powinny być jednocześnie zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej. Fundacjom przyznane zostało także prawo prowadzenia działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji ich celów, po spełnieniu warunków określonych w ww. ustawie. Ze względu na użyteczne funkcje, jakie pełnią fundacje dla społeczeństwa i gospodarki, ustawodawca przewidział system korzystnych rozwiązań prawnych mających stanowić dodatkową motywację do ustanawiania fundacji.
Obecnie, jedną z najczęściej występujących w obrocie gospodarczym osób prawnych, jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Dopuszczalne jest, aby spółka z o.o. prowadziła również działalność społecznie użyteczną lub gospodarczo użyteczną, gdyż kodeks spółek handlowych zezwala na zakładanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. W praktyce jednak warto skorzystać z przewidzianej do prowadzenia takiej działalności formy organizacyjno-prawnej, czyli fundacji.
Fundację mogą ustanowić osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. A zatem spółka z o.o. z siedzibą w Polsce może również być fundatorem. Fundator może być jeden, a może być ich kilku. W praktyce często się zdarza, że nazwa fundacji jest częściowym powieleniem firmy fundatora (np. firmy spółki z o.o.) lub imienia i nazwiska fundatora. W efekcie zatem prężnego działania fundacji, w większym stopniu rozpoznawalna staje się także firma fundatora. Tym samym istnieje duże prawdopodobieństwo nastąpienia wzrostu przychylnego nastawienia społeczeństwa do fundatora. Stanowi to niejako skutek uboczny w stosunku do realizacji celów społecznie i gospodarczo użytecznych przez założoną przez spółkę fundację. Warto także wskazać, że ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje możliwość odliczenia od dochodu darowizny przekazanej fundacji na warunkach i w wysokości wskazanych w art. 18 ust. 1 pkt 1 i 1k tej ustawy.
Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego, chyba że następuje ono w testamencie. Fundacja działa na podstawie przepisów prawa oraz na podstawie statutu, który ustala fundator. Statut przewiduje zasady organizacji oraz działania. Sama procedura rejestracji fundacji, tak zresztą jak i spółki z o.o. w Krajowym Rejestrze Sądowym, jest stosunkowo prosta. Rejestracja następuje wskutek złożenia stosownego wniosku, na przeznaczonym do tego formularzu, do którego należy załączyć przewidziane prawem dokumenty. Jednym z załączników do wniosku o rejestrację fundacji będzie jej statut. Umiejętne ukształtowanie treści statutu jest kwestią kluczową. Brak odpowiednich zapisów może przeszkodzić fundacji, aż do czasu zmiany zapisów statutu, w skorzystaniu ze zwolnień podatkowych, z możliwości ubiegania się o nadanie statusu organizacji pożytku publicznego, uniemożliwić fundatorowi wpływanie na treść statutu fundacji poprzez jego zmianę, czy też pozbawić fundację prawa prowadzenia działalności gospodarczej. Z tej też racji niezmiernie istotne jest, aby fundatorzy zadbali o prawidłową treść statutu ich fundacji.
Wśród przepisów przewidujących korzystne dla fundacji rozwiązania prawne należy przede wszystkim wymienić ustawę o podatku dochodowym od osób prawnych. Zarówno spółka kapitałowa, jak i fundacja podlegają przepisom tej ustawy.
Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych, jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich został on osiągnięty z tym, że w niektórych przypadkach wprost w ustawie wskazanych, przedmiotem opodatkowania jest przychód. Ustawa przewiduje jednak zwolnienie podatkowe przysługujące fundacji. Na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wolne od podatku są dochody tych fundacji, których celem statutowym jest wskazana w ustawie działalność, a mianowicie: działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele. Ze zwolnienia tego nie mogą korzystać spółki, gdyż ustawa wprost zawiera takie zastrzeżenie.
A zatem, w przypadku, gdy wyżej wymienione cele są celami statutowymi fundacji, to jej dochód będzie korzystał ze zwolnienia w takiej części, w jakiej zostanie przeznaczony, a następnie faktycznie wydatkowany na te cele (art. 17 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Należy podkreślić, że dochód może być wydatkowany w innym roku podatkowym, niż rok, w którym został osiągnięty i zadeklarowany w zeznaniu podatkowym jako zwolniony od podatku – nie ma tu więc znaczenia termin wydatkowania dochodu. Zasadą jest, że zwolnienie to nie jest uzależnione od rodzaju źródła uzyskania dochodu. Ważny jest bowiem cel, na jaki dochód ten jest przeznaczony, nie zaś źródło jego pochodzenia (mogą nim być zatem np. dochody z działalności statutowej, z działalności gospodarczej). Wyjątki od tej zasady przewidziane są w art. 17 ust. 1a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zawierającym szczegółowe wyliczenie rodzajów dochodów wyłączonych z przedmiotowego zwolnienia. I tak, są to na przykład: dochody uzyskane z działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego. Oznacza to, że utrata zwolnienia nastąpi wtedy, gdy fundacja uzyskuje dochód ze źródeł wskazanych w art. 17 ust 1a (np. wytwarzanie wyrobów przemysłu tytoniowego). Wówczas, przeznaczenie tak uzyskanego dochodu na działalność statutową wymienioną w ww. art. 17 ust 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie rodziłoby prawa do zwolnienia. Należy jednak pamiętać, że są to wyjątki a zasadą jest zwolnienie od opodatkowania.
Zawarty w ww. art. 17 ust. 1 pkt 4 zwrot „w części przeznaczonej na te cele” oznacza, że jeżeli statut fundacji przewiduje również realizację innych celów, niż wymienione w tym przepisie, to przeznaczenie dochodów podatnika na realizację wszelkich innych celów niż wymienione w tym przepisie, nie będzie stanowiło podstawy do zwolnienia.
Kolejny korzystny dla fundacji zapis znajduje się w art. 16 ustawy o fundacjach. Zgodnie z tym przepisem, nabycie przez fundację w drodze spadku, zapisu lub darowizny pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn.
Z kolei w przypadku, gdy fundacji przysługuje status organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, to wówczas korzysta ona w odniesieniu do prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego ze zwolnień w zakresie podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej, opłat sądowych, a także podatku dochodowego od osób prawnych, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Działalność pożytku publicznego, to działalność społecznie użyteczna, obejmująca zadania publiczne w zakresie wskazanym w ustawie, np. w zakresie działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości, w zakresie nauki, edukacji, oświaty i wychowania czy też kultury i sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji.
W celu uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego, fundacja musi spełnić wymogi z ww. ustawy z 24 kwietnia 2003 r., w tym odnośnie posiadania stosownych zapisów w treści statutu fundacji. Powinny one regulować organizację i funkcjonowanie kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, odrębnego od zarządu fundacji (np. Zgromadzenia Fundatorów, Rady Fundacji), a także zawierać konkretne zakazy dokonywania określonych czynności przez fundację, jak np. udzielania pożyczek członkom zarządu fundacji, czy zabezpieczania zobowiązań majątkiem fundacji w stosunku do jej członków zarządu – zgodnie z art. 20 ww. ustawy.
Konkretyzując, wspomniane powyżej zwolnienia warto na wstępie wskazać na art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej. Zgodnie z nim, organizacja pożytku publicznego jest zwolniona od opłaty skarbowej, jeżeli dokonuje zgłoszenia lub składa wniosek o dokonanie czynności urzędowej albo o wydanie zaświadczenia lub zezwolenia – wyłącznie jednak w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu ww. ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Nieodpłatną działalnością pożytku publicznego jest świadczenie na podstawie stosunku prawnego usług, za które organizacja pożytku publicznego nie pobiera wynagrodzenia.
Podobnie, ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych, zwalnia od tego podatku organizacje pożytku publicznego, jeżeli dokonają one czynności cywilnoprawnej w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego (art. 8 pkt 2a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych). Za przykład czynności zwolnionej może posłużyć zakup sprzętu umożliwiającego nieodpłatne świadczenie usług.
Inne korzystne rozwiązanie zawierają przepisy ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 14 tej ustawy, zwalnia się od podatku od nieruchomości, nieruchomości lub ich części zajęte na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego przez organizacje pożytku publicznego.
Organizacje pożytku publicznego, nie maja także obowiązku uiszczania opłat sądowych, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej (art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Poza tym, na zasadach wskazanych w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, wolne od podatku są dochody organizacji pożytku publicznego – w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej (art. 17 ust 1 pkt 6c).
Reasumując, przy prowadzeniu działalności społecznie i gospodarczo użytecznej, fundacji może przysługiwać szereg korzystnych finansowo uprawnień. Warto jednak mieć świadomość, że ukształtowanie treści statutu ma istotne znaczenie dla ich powstania, a także funkcjonowania samej fundacji oraz zachowania wpływu na jej losy przez fundatora.