Nazwa przedsiębiorcy powinna dostatecznie odróżniać ją od innych i nie wprowadzać klientów w błąd. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których nowo powstały podmiot chce zaistnieć, wykorzystując renomę innego przedsiębiorstwa. Na szczęście, prawo daje wiele możliwości ochrony przed nieuczciwymi amatorami wykorzystywania cudzych marek.
Z chwilą rejestracji własnej działalności gospodarczej czy zakładania spółki wprowadza się na rynek nową markę. Początkowo buduje się ją poprzez nazwę (firmę) przedsiębiorcy. Ta podlega szczególnym wymogom co do swoich składników, np. firmą osoby prawnej jest jej nazwa, która obok elementów obowiązkowych może zawierać dowolne oznaczenia, np. fantazyjne elementy, które z czasem współtworzą jej renomę na rynku. Jednocześnie przedsiębiorca, używając swojej firmy w obrocie, może wprowadzić szereg powiązanych z firmą oznaczeń w postaci znaków towarowych używanych do oznaczenia już nie samego przedsiębiorstwa, ale jego towarów lub usług. Często renomowane marki to jednocześnie nazwa przedsiębiorcy i jego produktów np. Coca-Cola, Nokia, Nike, ale równie często spotyka się takie, które są wyłącznie lub głównie firmą przedsiębiorcy np. Tesco, Biedronka, Polsat, TVN.
Firma przedsiębiorcy podlega ochronie prawnej przewidzianej w Kodeksie cywilnym oraz w innych przepisach prawa, które uwzględniają jej szczególny charakter, doniosłość w obrocie i wprowadzają szereg wymogów zarówno w zakresie jej tworzenia, jak i jej późniejszego stosowania. Firma podlega również obowiązkowemu ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (dotyczy spółek prawa handlowego) albo w ewidencji działalności gospodarczej (w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą). To organ rejestrowy prowadzi wstępną kontrolę w zakresie dopuszczalności pojawienia się na rynku nowej firmy i powinien odmówić rejestracji, gdy nowy uczestnik obrotu narusza przepisy prawa firmowego, oznaczając swoją działalność z zagrożeniem prawa do firmy innego przedsiębiorcy.
Jedyna i niepowtarzalna
Podstawową funkcją firmy jest identyfikacja przedsiębiorcy wśród uczestników obrotu gospodarczego tj. innych przedsiębiorców i konsumentów. Dlatego też firma powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Pojęcie tego samego rynku nie zostało doprecyzowane w przepisach, ale przyjęta interpretacja pozwala na uznanie, że rynek należy oznaczyć z uwzględnieniem zarówno terytorialnego zasięgu działania danego przedsiębiorcy, jak i przedmiotu tej działalności (np. rynek lokalny w branży ubezpieczeń czy krajowy rynek sprzedaży detalicznej sprzętu sportowego). Jednocześnie firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu i miejsca jego działalności czy też źródeł zaopatrzenia. Taki zakaz ma minimalizować nieuczciwą konkurencję pomiędzy przedsiębiorcami oraz chronić prawa konsumentów. Oceniając, czy w odniesieniu do konkretnej firmy można postawić zarzut braku dostatecznego odróżnienia czy też zidentyfikować ryzyko wprowadzenia w błąd, przyjmuje się wiedzę i orientację przeciętnego uczestnika obrotu.
Dobre skojarzenia – tak. Ale nie z inną firmą.
Nowa firma zasadniczo nie powinna w oczach zwyczajnego odbiorcy budzić nieuzasadnionych skojarzeń z innym przedsiębiorcą. Zdarza się, że na tym samym rynku pojawiają się firmy o bardzo zbliżonych brzmieniach, np. sprawa nowo utworzonej spółki działającej pod firmą Polska Mennica Narodowa, która, jak donosi prasa, ma wybić numizmat z wizerunkiem Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, podczas gdy na rynku istnieje spółka pod firmą Mennica Narodowa S.A., wybijająca monety na zlecenie NBP. Wstępnie analizując ten przypadek łatwo zauważyć, że brzmienie obu firm jest bardzo zbliżone, a rynek działania, zarówno terytorialny, jak i przedmiotowy, wydaje się tożsamy – zatem ryzyko wprowadzenia w błąd uczestników obrotu co do osoby przedsiębiorcy znaczne. Oczywiście do ostatecznej oceny, czy w tym przypadku doszło do naruszenia prawa firmowego, konieczna byłaby dokładna analiza okoliczności faktycznych, których nie znamy, ale przykład ten pozwala na zrozumienie istoty wymogów prawa firmowego.
Zagrożenie prawa przedsiębiorcy do firmy ze strony innych uczestników obrotu może pojawić się zarówno na etapie rejestracji nowej firmy (nowego przedsiębiorcy), jak i w toku prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę. W pierwszym przypadku właściwą kontrolę powinien prowadzić odpowiedni organ rejestrowy, weryfikując, czy nowa firma spełnia wymogi Kodeksu cywilnego i innych stosownych przepisów prawa, w tym w zakresie ewentualnego naruszenia prawa do firmy już istniejących przedsiębiorców. W drugim zaś przypadku, przedsiębiorca sam powinien podejmować czynności prawne w razie, gdy jego prawo do firmy zostało zagrożone lub naruszone cudzym bezprawnym działaniem.
Masz prawo do ochrony
Na podstawie Kodeksu cywilnego przedsiębiorca może żądać zaniechania działania zagrażającego jego prawom do firmy, np. zaprzestania używania całej lub części własnej nazwy w nazwie innego przedsiębiorcy. Natomiast w razie dokonanego naruszenia może także domagać się usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie (np. w prasie), naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia – co może być szczególnie ważne przy bezprawnym wykorzystaniu cudzej renomowanej marki.
Niezależnie od powyższego, bezprawne wykorzystywanie chociażby jednego z członów nazwy innego przedsiębiorcy może być traktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji. Jest nim bowiem działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, które zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta, np. oznaczenie przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości, używanie cudzej firmy, nazwy, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego zgodnie z prawem do oznaczenia innego przedsiębiorstwa.
Czyny nieuczciwej konkurencji
W ramach ochrony prawa do firmy przewidzianej w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może w powyższych okolicznościach żądać: zaniechania niedozwolonych działań, usunięcia ich skutków, złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych. Może też domagać się wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych czy zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Sąd, na wniosek uprawnionego przedsiębiorcy, może orzec również o wyrobach, ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji, np. tych, na których uwidoczniono niedopuszczalną prawnie firmę. W szczególności sąd może orzec ich zniszczenie lub zaliczenie na poczet odszkodowania.
Ochrona przyznana przez ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji pozostaje w ścisłym związku z prawem do firmy określonym w przepisach Kodeksu cywilnego. Roszczenia są ze sobą zbieżne. W uproszczeniu zasada jest taka – jedna firma oznacza jednego przedsiębiorcę – przedsiębiorcy muszą posiadać firmy dostatecznie odróżniające się wzajemnie i niewprowadzające klientów w błąd. Ewentualne powiązania prawne pomiędzy różnymi przedsiębiorcami uzasadniają niekiedy korzystanie przez nich z jednej firmy. Przedsiębiorca może bowiem zgodnie z prawem upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd, np. firma typu Mc Donald’s przy umowach franczyzowych.
Prawo ochronne na znak towarowy
Firma staje się często oznaczeniem nie tylko samego przedsiębiorcy, ale sprzedawanych przez niego towarów lub świadczonych usług. Wówczas pełni nie tylko rolę identyfikacyjną i odróżniającą przedsiębiorcę w obrocie, ale staje się znakiem towarowym/marką określającą dany towar lub usługę.
Znak towarowy jest niezmiernie istotnym elementem budowania marki przedsiębiorcy i może mieć wysoką wartość majątkową. Stanowi go, często oprócz samego oznaczenia słownego (np. firmy), określony znak graficzny, który poprzez swój wygląd jest bardziej przyjazny i rozpoznawalny dla klientów przedsiębiorcy, a tym samym lepiej spełnia swoją rolę marketingową i reklamową. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament lub kompozycja kolorystyczna wkomponowane w nazwę przedsiębiorcy. Na znak towarowy przyznawane jest prawo ochronne, przez które nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na określonym obszarze. Oznacza to, że przedsiębiorca posiadający prawa do firmy staje się jednocześnie podmiotem praw ochronnych na znak towarowy tożsamy z firmą lub którego jednym z elementów jest firma. Uzyskuje niejako podwójną ochronę swojej firmy. Używanie znaku towarowego polega w szczególności na: umieszczaniu tego znaku na towarach objętych prawem ochronnym lub ich opakowaniach, oferowaniu i wprowadzaniu tych towarów do obrotu, a także oferowaniu lub świadczeniu usług pod tym znakiem. Polega też na umieszczaniu znaku na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług oraz posługiwaniu się nim w celu reklamy.
Bezprawne użycie znaku towarowego
Naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na bezprawnym używaniu w obrocie gospodarczym znaku identycznego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do identycznych towarów, np. gdyby użyć znaku „Coca-Cola” do podobnego w smaku napoju innego przedsiębiorcy. Może również polegać na bezprawnym używaniu znaku identycznego lub podobnego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd. Obejmuje ono w szczególności ryzyko skojarzenia znaku ze znakiem towarowym zarejestrowanym, np. użycie oznaczenia „addadis” do obuwia innego producenta niż uprawniony do znaku towarowego „adidas”). Naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega też na bezprawnym używaniu w obrocie znaku identycznego lub podobnego do renomowanego znaku towarowego, zarejestrowanego w odniesieniu do jakichkolwiek towarów, jeżeli takie używanie może przynieść używającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.
Przedsiębiorca, którego prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone, może żądać od osoby, która je naruszyła: zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu praw ochronnych na znak towarowy, może orzec, na wniosek uprawnionego, o podaniu do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia lub informacji o orzeczeniu, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.
W sytuacji, gdy firma przedsiębiorcy jest jednocześnie znakiem towarowym, którym oznacza się towary lub usługi, możemy mieć do czynienia z kolejnym czynem nieuczciwej konkurencji, tj. takim oznaczeniem towarów lub usług, które może wprowadzić klientów w błąd co do ich pochodzenia. Może bowiem u uczestnika obrotu powstać nieuzasadnione wrażenie, że dany towar pochodzi od innego niż w rzeczywistości producenta.
Nazwa – firma – znak towarowy – marka: oprócz zwykłej funkcji identyfikującej i odróżniającej przedsiębiorcę lub jego towary i usługi na rynku, stanowi też potencjał do budowania renomy firmy. Warto chronić ją tak, jak dba się o własne nazwisko.