Z punktu widzenia czasu pracy i wynagrodzenia nie ma większego znaczenia, czy podróż służbowa odbywa się na terenie Polski, czy też poza jej granicami. O tym, czy przemieszczanie się pracownika jest czasem pracy, decyduje miejsce pracy oraz jej charakter.
Kodeks pracy odwołuje się jedynie pośrednio do pojęcia podróży służbowej. Można wyrazić pogląd, że czyni to na potrzeby rozliczania jej kosztów, a nie czasu pracy. Podróż przedstawiciela handlowego a podróż dyrektora Zagraniczna podróż służbowa może pojawić się w różnych stanach faktycznych. • Po pierwsze, w przypadku pracownika stale świadczącego pracę w jednym miejscu – przykładowo w Krakowie – podróż do czeskiej Pragi jest zdarzeniem nadzwyczajnym i jest wykonywana poza stałe miejsce pracy. • Po drugie, takim samym nietypowym zdarzeniem będzie analogiczna wyprawa dla pracownika mobilnego, stale przemieszczającego się po wybranej części kraju lub nawet po całej Polsce. Podróż do stolicy Czech jest wyjazdem poza stałe miejsce pracy. • Trzecią sytuacją jest okoliczność, gdy pracownik przemieszcza się po wybranych krajach Europy – przykładowo podróżuje z Polski do Słowacji i na Węgry. Dla niego, choć stale się przemieszcza, podróż do serca Republiki Czeskiej jest również udaniem się poza stałe miejsce pracy.
• Czwarta okoliczność to przykładowo sytuacja pracownika stale przemieszczającego się z Jeleniej Góry do stolicy czeskiej. Różne miejsca pracy Wskazanym czterem kategoriom pracowników różnie zdefiniowano miejsce pracy. • Dla mieszkańca Krakowa jest nim stolica Małopolski. Każdy wyjazd poza Kraków stanowi podróż służbową. • W drugim przypadku miejscem pracy jest część Polski, np. województwa: zachodniopomorskie, pomorskie i warmińsko-mazurskie. Pod pewnymi warunkami, może być takim miejscem również obszar całej Polski. Wyjazd poza granice stanowi podróż poza stałe miejsce pracy.
• W trzeciej sytuacji, miejscem pracy są wybrane części Polski oraz Republiki Słowackiej i Republiki Węgierskiej. Mimo że dla takiego pracownika wyjazd poza Polskę jest codziennością, to podróż do Czech jest wyjazdem poza stałe miejsce pracy.
• W ostatnim z analizowanych przypadków możliwe jest zdefiniowanie miejsca pracy jako np. teren województwa dolnośląskiego oraz części Czech: kraju libereckiego (Liberecký kraj) oraz kraju środkowoczeskiego (Středočeský kraj), jak również samego administracyjnego terytorium Pragi. Dla takiego pracownika podróż z Jeleniej Góry do stolicy Czech nie jest podróżą służbową dla potrzeb czasu pracy, ale stanowi normalny czas pracy. Powyższe rozróżnienie jest nieprzypadkowo dokonane ze względu na różne określenie miejsca pracy. Od tego zależy, czy czas przeznaczony na przemieszczanie jest, czy też nie jest czasem pracy, oraz czy stanowi podróż służbową, a w konsekwencji, czy za „pracę” polegającą na podróży należy się wynagrodzenie.
Czas pracy w podróży służbowej Przyjmując, że strony w umowie o pracę określiły miejsce pracy tak jak we wskazanych powyżej czterech przypadkach, tylko dla pracownika, dla którego miejscem tym jest fragment Polski oraz Czech, zagraniczna podróż służbowa rozumiana w sensie potocznym, nie jest podróżą służbową dla potrzeb czasu pracy. Stanowi normalny czas pracy. Natomiast dla pozostałych trzech grup pracowników jest podróżą służbową. W ich przypadkach za sam czas przemieszczania się wynagrodzenie zasadniczo nie przysługuje i nie stanowi czasu pracy, chyba że w jej trakcie świadczą oni pracę sensu stricto. Zmiana miejsca pracy
Nawet gdy w umowie o pracę miejsce pracy nie zmieni się, ale podróż do Pragi stanie się regularnym zadaniem pracowniczym, może dojść do zmiany miejsca pracy. Podróż do Czech stanowić będzie czas pracy, za który przysługuje wynagrodzenie oraz dodatek za godziny nadliczbowe. Jeśli zmiana ta potrwa powyżej 3 miesięcy, może się okazać, że trzeba będzie rozważyć konieczność wypowiedzenia zmieniającego lub zawarcia porozumienia stron.
Gdy potrzeba podróży pracownika do południowo-zachodniej Słowacji występuje jedynie okresowo, należy rozważyć rozróżnienie dwóch miejsc pracy: stałego oraz ruchomego. Pracownik może mieć stałe i niestałe („ruchome”, „zmienne”) miejsce pracy.[wyrok SN, I PK 230/07]. W tym miejscu należy poczynić dwa zastrzeżenia. Pracownik musi mieć jasno zdefiniowane stałe miejsce pracy. Po drugie, szerokie określanie miejsca pracy powinno być związane z charakterem wykonywanej pracy oraz uwzględniać obowiązujące normy czasu pracy. Uzgodnienie zmiennego, ruchomego lub mobilnego miejsca wykonywania pracy jest dopuszczalne i skuteczne tylko wtedy, gdy wynika z natury zobowiązania pracowniczego, w ramach którego pracodawca może wymagać od pracownika wykonywania pracy w różnych miejscowościach, ale na ogół jest to obwarowane możliwością wykonania pracy w granicach dobowej i tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. [wyrok SN, I PK 157/09].
Przykład:
Osoba pracuje na stanowisku nadzorcy ds. jakości sprzedaży. Kontroluje sieć sklepów z artykułami drogeryjnymi. Centrala przedsiębiorcy jest zlokalizowana we Wrocławiu. Zasięgiem działalności objęte są tereny województwa dolnośląskiego oraz część terytorium Republiki Czeskiej, a przede wszystkim Praga. W ramach swoich podstawowych obowiązków co parę dni podróżuje z Wrocławia do Pragi oraz innych czeskich miast położonych w północno-zachodniej części Czech. Kontroluje tam sklepy należące do rodzimej sieci, uwagi raportując zarządowi we Wrocławiu. W inne dni jeździ po terenie województwa dolnośląskiego, odwiedzając głównie Legnicę, Jelenią Górę, Wałbrzych oraz Kłodzko. Wykonuje tam takie same czynności jak w Czechach.
W powyższej sytuacji miejsce pracy może być określone szeroko, poprzez wskazanie obszaru geograficznego – województwa dolnośląskiego oraz części Czech: kraju libereckiego oraz kraju środkowoczeskiego, jak również samego administracyjnego terytorium Pragi. Takie szerokie, ale jednocześnie konkretne wskazanie miejsca pracy jest dopuszczalne z uwagi na charakter świadczonej przez pracownika pracy. W omawianym stanie faktycznym szerokie określenie miejsca pracy wynika z natury zobowiązania pracowniczego, tj. pracy polegającej na wyjazdach celem skontrolowania procesu sprzedaży. Podróż pomiędzy Wrocławiem a Pragą i powrót do Wrocławia oraz krótka jednogodzinna wizyta w sklepie jest możliwa do wykonania w około 8-godzinnym czasie. Z założenia nie powinno więc dojść do przekroczenia norm czasu pracy. Napisanie raportu oraz przekazanie jego wyników zarządowi może nastąpić w innym dniu. Na tym przykładzie doskonale widać, że sam czas przemieszczania się pracownika pomiędzy Wrocławiem a Pragą jest konieczny do wykonania przez pracownika swoich obowiązków pracowniczych. W konsekwencji stanowi to normalny czas pracy pracownika i nie jest podróżą służbową dla potrzeb obliczania czasu pracy. Skoro sam czas podróżowania jest czasem pracy, to należy się za niego wynagrodzenie oraz uwzględnia się go przy rozważaniu, czy praca jest świadczona w godzinach nadliczbowych. A zatem, pomimo tego, że pracownik jest co parę dni w delegacji i jeździ za granicę z prawnego punktu widzenia nie odbywa podróży służbowych. Opisana sytuacja pokazuje też, że możliwe są w stosunku pracy dwa miejsca pracy – stałe oraz zmienne [wyrok SN, I PK 230/07]. Pracownik zajmujący stanowisko nadzorcy ds. jakości sprzedaży stale sporządza raporty z podróży do Pragi oraz po terenie województwa dolnośląskiego, jak też przedstawia oraz omawia je z zarządem w siedzibie przedsiębiorcy we Wrocławiu. Jednocześnie w zależności od potrzeb jeździ z różną częstotliwością do Pragi oraz do Legnicy, Jeleniej Góry, Wałbrzycha czy Kłodzka. Z tych powodów można wskazać dwa miejsca pracy: stałe, czyli siedzibę we Wrocławiu oraz ruchome i zmienne, czyli poszczególne tereny geograficzne, tj. części województwa dolnośląskiego, części Republiki Czeskiej oraz Pragi. Pamiętać należy, że może pojawić się konieczność wypowiedzenia zmieniającego w zakresie miejsca pracy. Gdy sieć sklepów drogeryjnych otworzy nowe punkty – przykładowo na terenie Opola i Katowic, to mimo połączenia autostradowego i możliwości szybkiego pokonania odległości pomiędzy Wrocławiem i Katowicami celem sprawdzenia sklepów w tych miastach, zmieni się miejsce pracy nadzorcy ds. jakości sprzedaży. Do tej pory bowiem był nim obszar województwa dolnośląskiego oraz części Czech, jak również samo administracyjne terytorium Pragi. Teraz zostanie ono zmienione poprzez dodanie województwa opolskiego oraz śląskiego. Pracodawca, chcąc nałożyć na pracownika obowiązek stałego podróżowania do tych miast, musi wypowiedzieć zmieniająco w tym zakresie umowę o pracę – co innego, gdyby do momentu zatrudnienia na takim stanowisku nowej osoby odpowiedzialnej za te dwa województwa, a nieprzekraczającego trzech miesięcy, nadzorca miał obowiązek podejmowania takich wojaży. Do trzech miesięcy można bowiem zmienić miejsce pracy – w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy – bez konieczności dokonywania wypowiedzenia zmieniającego.