Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, czyli do takiego, który nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Wyższe wymagania stawia się np. osobom prawnym – polskie prawo stanowi, że taki podmiot jest niewypłacalny gdy wysokość jego zobowiązań przekracza wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco wykonuje zobowiązania.
Jednakże istnieją podmioty, w stosunku do których nie można ogłosić upadłości. Art. 6 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze stanowi, że nie można ogłosić upadłości m. in. Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej, osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, czy uczelni. Jak najbardziej można natomiast ogłosić upadłość spółek kapitałowych, takich jak spółki akcyjne, czy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć każdy z wierzycieli, bądź sam dłużnik. Gdy wniosek o upadłość składa dłużnik, wówczas w przypadku spółek kapitałowych, obowiązek złożenia wniosku spoczywa na Zarządzie, jako organie reprezentującym podmiot – nie później niż w terminie określonym w art. 21 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze – dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Niezłożenie wniosku w powyższym terminie może się wiązać z negatywnymi konsekwencjami dla Zarządu. W odniesieniu do spółki, odwlekanie terminu zgłoszenia wniosku może również skutkować pogarszaniem się sytuacji majątkowej spółki, co z kolei może mieć wpływ na późniejszą możliwość odzyskania należności przez wierzycieli.
W polskim systemie prawa wyróżniamy – w zależności od sytuacji, w której znalazł się dłużnik oraz możliwości zaspokojenia wierzycieli – upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika oraz upadłość z możliwością zawarcia układu.
Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, zgodnie z art. 14 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu. Celem takiego postępowania jest zawarcie układu, który z jednej strony pozwoli wierzycielom chociażby częściowo zaspokoić swoje roszczenia, a z drugiej umożliwi dłużnikowi przetrwanie na rynku. Często proponowane przez dłużnika sposoby restrukturyzacji zobowiązań obejmują m. in. odroczenie terminów wykonania zobowiązań, rozłożenia spłaty długów na raty, zmniejszenia sum długów, konwersji wierzytelności na udziały lub akcje.
W sytuacji gdy brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, stosuje się art. 15 ustawy i ogłasza upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika. Polega ona na spieniężeniu majątku dłużnika i zaspokojeniu wierzycieli w kolejności określonej przez prawo upadłościowe.
Dla wierzycieli ogłoszenie upadłości dłużnika wiąże się z koniecznością zgłoszenia swoich wierzytelności do masy upadłości. Jednakże trzeba się liczyć z tym, że często już zła sytuacja majątkowa dłużnika utrudnia odzyskanie należności w pełnej wysokości.
Dla klientów dłużnika skutki mogą być dwojakie: w przypadku ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika, majątek dłużnika jest spieniężany, co do zasady wiąże się w konsekwencji z jego likwidacją. Z kolei po uprawomocnieniu się postanowienia stwierdzającego wykonanie układu, upadły odzyskuje prawo zarządzania majątkiem, wobec czego może świadczyć usługi na rzecz klientów.