Oświadczenia zdrowotne w świetle nowych przepisów unijnych

W dniu dzisiejszym zarówno w Polsce jak i w całej Unii Europejskiej zaczyna obowiązywać Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 432/2012 w sprawie stosowania oświadczeń zdrowotnych umieszczanych na produktach żywnościowych (Rozporządzenie 432/2012). Zawiera on zamknięty wykaz dopuszczalnych oświadczeń zdrowotnych jakie przedsiębiorcy będą mogli stosować na etykietach lub w reklamach żywności. Nasuwają się w związku z tym następujące pytania – jakie konsekwencje rodzi lista oświadczeń dla przedsiębiorców i czy skorzystają na tym konsumenci?

Regulacje unijne mają ujednolicić warunki stosowania wszelkich informacji pojawiających się na produktach żywieniowych, które mogą być postrzegane przez konsumenta jako oświadczenia zdrowotne. Wprowadzenie zamkniętego katalogu dozwolonych oświadczeń zdrowotnych stanowić będzie dla przedsiębiorców istotne ograniczenie informacji umieszczanych na opakowaniach. Kończy się tym samym okres przejściowy zezwalający na stosowanie wszelkich innych oświadczeń zdrowotnych obowiązujących na podstawie przepisów krajowych.

Oświadczenia zdrowotne

Wykaz oświadczeń zdrowotnych uzupełnia wykaz już obowiązujący na podstawie Rozporządzenia WE nr 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i dotyczących żywności (Rozporządzenie 1924/2006) wykaz oświadczeń żywieniowych. Oświadczenia żywieniowe sugerują, że dana żywność ma szczególne właściwości odżywcze ze względu na energię, którą dostarcza lub substancje odżywcze i inne substancje, które zawiera. Takim oświadczeniem jest np.: „źródło białka”, „lekki”, „nie zawiera tłuszczu” lub „bez dodatku cukru”.

Oświadczenie zdrowotne to bardziej złożona kwestia. Oświadczenie zdrowotne oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje udowodniony związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników, a zdrowiem. Dopiero na podstawie konkretnych orzeczeń wydanych w trybie prejudycjalnym, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) ustalił zakres sformułowań takich jak „związek ze zdrowiem”. Jako że od 14 grudnia br. można się posługiwać wyłącznie oświadczeniami, które zostaną poparte dowodami i znajdą się w tym rozporządzeniu, należy przyjąć, że inne informacje nawiązujące do substancji mających wpływ na zdrowie będą zakazane. Wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych jest bardzo obszerny. Państwa członkowskie zgłosiły ponad 44 tys. sugerowanych oświadczeń i wiele z nich zostało przyjętych w Rozporządzeniu 432/2012. Wykaz ten zawiera tylko oświadczenia dotyczące działania produktu oparte na zaakceptowanych dowodach naukowych. Ma to zapewnić jak najlepszą ochronę konsumenta. Dopuszczalna jest możliwość uzupełniania listy o nowe oświadczenia. Aktualny wykaz zaakceptowanych oświadczeń dostępny jest na stronie Komisji Europejskiej. Na akceptację oczekuje już lista kolejnych oświadczeń, uzupełniająca Rozporządzenie 432/2012, czyli tzw. lista „pending”.

Zabronione oświadczenia

Oświadczenie zdrowotne sugeruje lub stwierdza istnienie związku między żywnością a zdrowiem. Może dotyczyć zarówno pewnej kategorii żywności, gotowego produktu lub jednego ze składników. Zabronione są wszelkie informacje, które mogą wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności co do właściwości, składu, trwałości, miejsca pochodzenia produktu lub metod jego wytwarzania. Niedopuszczalne są oświadczenia przypisujące produktowi działanie lub właściwości, których nie posiada. Niedozwolone są oświadczenia sugerujące, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki spożywcze posiadają takie właściwości. Istotną kwestią dla przedsiębiorców i konsumentów jest precyzyjne określenie, kiedy informacja jest już oświadczeniem zdrowotnym. Obecnie nie we wszystkich przypadkach przedsiębiorcy mają pewność, że dana informacja powinna być traktowana jako oświadczenie zdrowotne. Najsłynniejszy spór w tym zakresie prawa prowadzony był przed dwoma laty w USA przeciwko Dannon (w Polsce jako Danone). Federalna Komisja Handlu stwierdziła, że nie ma wystarczających danych naukowych na poparcie informacji zamieszczanych na etykietach oraz w reklamach produktów. Dannon zapłaci 21 Mln USD kary (źródło: http://ftc.gov/opa/2010/12/dannon.shtm).

Z oświadczenia zdrowotnego powinno wynikać, że dana żywność lub jej składnik ma szczególny, pozytywny wpływ na zdrowie (wyrok C544/10 z dnia 6.09.2012 r.). Pozytywne działanie może być przejściowe i ograniczać się wyłącznie do czasu niezbędnego do strawienia danej żywności.

Co więcej, wyrok wydany w trybie prejudycjalnym przez TSUE stwierdza, że jeśli z powodu zredukowanej zawartości określonej substancji niekorzystne działanie wskazanej żywności jest mniejsze niż to zwykle bywa z żywnością tego rodzaju, to takie oddziaływanie należy rozumieć jako wpływ na zdrowie. W przypadku omawianego wyroku chodziło o wino produkowane w sposób, dzięki któremu w znacznym stopniu ograniczona została zawartość szkodliwych substancji. Etykieta umieszczona na szyjce butelki wina zawiera napis partia łagodna/lekkostrawna („Edition Mild bekömmlich”). Na etykiecie umieszczona została informacja odnosząca się nie tylko do smaku i cierpkości, ale przede wszystkim do zredukowanej w specjalnym procesie kwasowości. Za przykład może posłużyć również kawa. W wielu krajach UE dostępne są różne rodzaje kawy określane mianem „łagodna”. Jeśli odniesienie takie dotyczy wyłącznie smaku produktu, nie ma przeciwwskazań, aby posłużyć się takim określeniem. Nawet Polskie Normy (przyp. PN-ISO 3509:2007 „kawa i produkty kawowe, terminologia, poz. 2.7; wydany przez Polski Komitet Normalizacyjny) zawierają definicję taką jak „kawa łagodna”. Jest to jednakże odniesienie wyłącznie do smaku kawy a nie do zawartości substancji drażniących.

W tym i w innych przypadkach aby móc posłużyć się danym oświadczeniem, należy wystąpić do Komisji UE wraz z odpowiednimi badaniami w celu wpisania konkretnego określenia do wykazu oświadczeń zdrowotnych. Inaczej nie ma możliwości posługiwania się daną informacją.