Nowelizacja ustawy o rachunkowości a nowe obowiązki członków rady nadzorczej oraz innych organów nadzorujących.

Nowelizacją z 2008 roku , (Dz.U. z 2008r. nr 63 poz. 393) zmieniona została ustawa o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.). Zabieg ten miał na celu m.in. dostosowanie polskich norm prawnych do uregulowań dyrektywy 2006/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006r. (jak wiadomo dyrektywa wiąże państwo członkowskie co do celów jakie mają zostać osiągnięte, pozostawiając mu niejako swobodę w zakresie konkretnych rozwiązań) oraz do ustawodawstwa krajowego. Większość poprawek weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009r., jednak pewna ich część stała się obowiązująca już w maju 2008 roku, i po raz pierwszy ma zastosowanie do sprawozdań finansowych za rok obrotowy rozpoczynający się w roku 2008. W tej drugiej grupie znajdują się m.in. przepisy zwiększające zakres obowiązków członków rad nadzorczych oraz innych organów nadzorujących. Dodany art. 4a wprowadził duże zmiany dotyczące sytuacji członków rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostek objętych ustawą o rachunkowości, nakładając na nich nowe zadania i ustalając sankcje za uchybienia w wykonywaniu nałożonych czynności. Uregulowano, iż obok kierownika jednostki, do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności spełniły wymagania w ustawie przewidziane, zobowiązani są również członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego danej jednostki. Zmiana jest istotna, jako że w poprzednim stanie prawnym członkowie rady nadzorczej do takich czynności zobligowani nie byli, a obowiązki z zakresu rachunkowości spoczywały na kierowniku jednostki. Jak zauważono w doktrynie interpretując rozważaną tu nowelizację, niebagatelnej zmianie uległ charakter funkcjonowania rady nadzorczej. Nieaktualna jest obecnie sytuacja,
w której rada nadzorcza pełni funkcję wyłącznie organu stricte nadzorującego, którego działania w kwestii wymaganych ustawą sprawozdań obejmują jedynie kontrolę sprawowaną ex post. Taki sposób działania rady nadzorczej ujęto bardzo widocznie w Kodeksie spółek handlowych (por. art. 219 § 3 oraz 382 § 3). Jednakże bierna pozycja rady nadzorczej w procesie tworzenia sprawozdań oraz wykonywania pozostałych obowiązków dotyczących sprawozdań – także w spółkach handlowych – zdezaktualizowała się. Wedle nowej formuły nadanej przez ustawę o rachunkowości członkowie rady nadzorczej muszą podjąć starania, by wszystkie wymogi dotyczące sporządzania odpowiednich sprawozdań zostały wypełnione (wspomniany już art. 4a). Obowiązujące teraz regulacje nakazują im bowiem, aby „zapewnili” – sformułowanie to wyraźnie wskazuje na konieczność wykazania aktywności – zgodność mających powstać sprawozdań z ustawowymi regulacjami. Do członków rady nadzorczej należy więc zadbanie, aby sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z działalności – to drugie jeśli jest wymagane – w ogóle powstało, a także by spełniało wszelkie normatywne wymogi. Do tych ostatnich należą również opublikowanie sprawozdania oraz przedłożenie go do badania, jeśli w konkretnym przypadku do takich działań zobowiązuje ustawa. Rodzi się pytanie, jak w praktyce wyglądać ma wykonywanie powyższych obowiązków. W dyskusjach prowadzonych na tle obowiązującej już nowelizacji sugeruje się, iż niezbędne jest by członkowie rady nadzorczej – lub przynajmniej jeden z nich – cechowali się znajomością przepisów z zakresu rachunkowości oraz nabytym doświadczeniem. W przeciwnym razie dla wywiązania się z nałożonych zadań konieczne będzie, aby rada nadzorcza powierzyła przeprowadzenie stosownych ekspertyz profesjonalnemu podmiotowi zewnętrznemu. O tym, czy zapewniono, by sprawozdania jednostki spełniały przypisane kryteria decydować będzie się in casu, tj. indywidualnie rozpatrując każdy przypadek.

W bezpośrednim interesie członków rady nadzorczej leży, aby wszelkie ustawowe wymogi dotyczące sporządzanych przez jednostkę sprawozdań zostały uwzględnione. Dodany art. 4a ustawy o rachunkowości w § 2 stanowi, iż uchybienie obowiązkom, o których była mowa powyżej, skutkuje powstaniem odpowiedzialności po stronie wszystkich członków rady nadzorczej, którzy odpowiadają solidarnie wobec spółki za szkodę, jaką ta poniosła w związku z niewypełnieniem przez nich wyznaczonych prawem powinności. Zważywszy, iż ustanowiony reżim odpowiedzialności opiera się na zasadzie winy, koniecznymi przesłankami wyciągnięcia konsekwencji od członków rady nadzorczej są: ich wina, szkoda spółki, a także związek przyczynowy pomiędzy tymi dwoma czynnikami. Wszystkie trzy wskazane składniki zaistnieć muszą łącznie, by na tle art. 4a powstała odpowiedzialność wskazanych uprzednio osób. Winą w opisywanym przypadku będzie wykazane zaniedbanie jakiego dopuścili się członkowie rady odnośnie sprawozdań danej jednostki, zaś szkoda – jak słusznie wskazują komentatorzy – obejmie zarówno stratę jaką poniosła spółka (damnum emergens), jak i utracony przez nią zysk (lucrum cessans). Solidarny charakter odpowiedzialności oznacza, iż spółka – wierzyciel, będzie mogła domagać się zadośćuczynienia za doznaną szkodę w całości lub w części od wszystkich członków rady nadzorczej łącznie, od kilku z nich, lub od każdego z osobna, a świadczenie rekompensujące szkodę spełnione przez któregokolwiek z członków rady – tj. dłużników – zwolni pozostałych z odpowiedzialności. Jednakże do czasu, aż szkoda na spółce zostanie pokryta w całości, wszyscy z członków rady nadzorczej pozostają odpowiedzialni za jej wyrównanie (patrz art. 366 Kodeksu cywilnego). Wchodzący w skład rady nadzorczej dzielą swoją odpowiedzialność z kierownikiem jednostki oraz członkami innego niż rada nadzorcza organu nadzorującego (jeśli takowy funkcjonuje), co wprost wynika z art. 4a § 2. W związku z poruszaną w niniejszej publikacji nowelizacją wskazuje się, iż poszerzeniu uległ także zakres odpowiedzialności karnej członków rady nadzorczej. Otóż zgodnie z art. 77 pkt. 2 ustawy o rachunkowości ten, kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do niesporządzenia sprawozdania finansowego, sporządzenia go niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Nie stanowi wątpliwości, iż poprzez wprowadzenie art. 4a wykreowana została sytuacja, w której członkowie rady nadzorczej będą mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 77, jeśli uchybią swym obowiązkom w kwestii dotyczącej sprawozdań jednostki. Analogicznie rzecz się ma z art. 79 wskazanej na wstępie niniejszego akapitu ustawy, określającym sankcje związane z niedopełnieniem m. in. obowiązku badania czy też publikacji sprawozdania. Także te czynności – jako związane ze sprawozdaniami jednostki – wchodzą w skład zadań, za które odpowiedzialni są członkowie rady nadzorczej. W przypadku art. 79 ustawy o rachunkowości możliwymi do orzeczenia karami są ograniczenie wolności oraz grzywna.