Procesy restrukturyzacyjne spółek z udziałem Skarbu Państwa (w tym łączenie się, podział, przekształcenia, nabywanie udziałów lub akcji, wymiana akcji lub udziałów, rozporządzanie składnikami mienia) podlegają przepisom Kodeksu spółek handlowych z uwzględnieniem przepisów szczególnych, w tym regulacji ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji. Niezależnie od trybu powstania spółki z udziałem Skarbu Państwa (prywatyzacja pośrednia lub bezpośrednia, komercjalizacja z konwersją wierzytelności, prywatyzacja NFI, itd.), prawa z akcji lub udziałów Skarbu Państwa w spółkach kapitałowych wykonuje Minister Skarbu Państwa, który także akcje lub udziały w spółkach w imieniu Skarbu Państwa zbywa. Akcje takich spółek mogą być też oferowane do sprzedaży za pośrednictwem Agencji Prywatyzacji, na podstawie odpowiedniego upoważnienia Ministra Skarbu Państwa.
Zmiany w strukturze własnościowej
Co do zasady, zmiany w strukturze własnościowej spółek Skarbu Państwa następować mogą poprzez objęcie akcji w podwyższonym kapitale zakładowym jednoosobowych spółek Skarbu Państwa przez podmioty prywatne lub zbycie akcji w jednym z trybów określonych ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji (oferty publicznej, przetargu publicznego, negocjacji na podstawie publicznego zaproszenia, aukcji publicznej lub sprzedaży akcji na rynku regulowanym). Szczegółowe warunki i zasady zbywania akcji, a także wymogi przeprowadzania tzw. analiz przedprywatyzacyjnych (badania stanu spółek przed zaoferowaniem do zbycia akcji należących do Skarbu Państwa), określają przepisy wykonawcze do ustawy. Zbywanie akcji Skarbu Państwa z naruszeniem ww. regulacji jest nieważne. Przy nabywaniu akcji w spółkach Skarbu Państwa przez podmioty prywatne może pojawiać się konieczność uzyskania zgody UOKiK, gdy wskutek transakcji zachodzić będzie ryzyko antykonkurencyjnej koncentracji przedsiębiorców. Zbywanie akcji spółek Skarbu Państwa w innym trybie niż publiczny, wymaga zgody Rady Ministrów. Zgoda taka nie jest wymagana w przypadku zbywania akcji spółek, w których Skarb Państwa posiada mniej niż 50% kapitału zakładowego (a cena i nabywca wskazane są w umowie prywatyzacyjnej) lub zbycie dotyczy akcji spółek, w których Skarb Państwa posiada nie więcej niż 25% kapitału zakładowego.
W stosunku do spółek o istotnym znaczeniu dla porządku lub bezpieczeństwa publicznego, Skarb Państwa (na podstawie ustawy z 3 czerwca 2005 r.) zagwarantowane ma szczególne uprawnienia do czasu, gdy bezpośrednio lub pośrednio pozostaje akcjonariuszem lub wspólnikiem w spółce (tzw. złote veto w stosunku do niektórych decyzji zarządów takich spółek).
Transparentne reguły nie zapobiegają problemom
Pomimo wydawałoby się transparentnych reguł zbywania akcji w spółkach Skarbu Państwa, procesy prywatyzacyjne wciąż budzą wiele emocji i nieporozumień, doprowadzając wielokrotnie do wstrzymania prywatyzacji już rozpoczętych lub poniechania uprzednio planowanych. Pojawiły się także tendencje do gwarantowania Skarbowi Państwa szczególnej pozycji (poprzez np. odpowiednie zmiany w aktach korporacyjnych) także w spółkach, które trudno uznać za strategiczne dla interesu publicznego. W efekcie, zamiast sprawnego procesu prywatyzacji spółek Skarbu Państwa, często mamy do czynienia z utrzymywaniem przez Skarb Państwa praw udziałowych w przedsiębiorstwach, które są kosztownym dla budżetu balastem.