Zastaw rejestrowy, pomimo iż jest instytucją stosunkowo nową, cieszy się sporym zainteresowaniem jako jedna z form zabezpieczenia wierzytelności. Skąd zainteresowanie taką formą zabezpieczenia?
Powszechnie zwraca się uwagę na oczywiste korzyści wynikające z charakteru tej instytucji tj. fakt, że wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym, co do zasady, podlega zaspokojeniu z przedmiotu tego zastawu, z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. Niewątpliwą dogodnością jest także fakt, że rzeczy obciążone zastawem rejestrowym pozostają w posiadaniu dłużnika (bądź – w określonych przypadkach – osoby trzeciej).
Jak wobec tego ustanowić zastaw rejestrowy?
Dla ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest zawarcie umowy o ustanowienie zastawu (tzw. umowy zastawniczej) oraz wpis zastawu do rejestru zastawów. Umowa pomiędzy zastawcą i wierzycielem, pod rygorem nieważności, powinna być zawarta na piśmie. Co warte podkreślenia, w uchwale z dnia 21 stycznia 2009r. III CZP 130/08) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że także umowa ustanowienia zastawu rejestrowego na udziałach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy pisemnej.
Regulująca instytucję zastawu rejestrowego ustawa z dnia 6 grudnia 1996r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (dalej: u.o.z.r.i.r.z.) określa minimalne składniki, jakie powinna zawierać każda umowa zastawnicza. Każda taka umowa powinna więc zawierać datę jej zawarcia; imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeśli nie jest on zastawcą; przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom; wierzytelność zabezpieczoną zastawem.
O ile data umowy i dane stron nie budzą większych wątpliwości, o tyle pewne problemy mogą zrodzić się przy określaniu przedmiotu zastawu czy wierzytelności.
Zgodnie z art. 7 u.o.z.r.i.r.z. przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być, co do zasady, rzeczy ruchome (tak oznaczone co do gatunku, jak i co do tożsamości, zbiór ruchomości itp.) i zbywalne prawa majątkowe (jak: wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych czy prawa z papierów wartościowych itp).W umowie zastawniczej przedmiot zastawu powinien być określony możliwie najbardziej szczegółowo. Oprócz nazwy przedmiotu zastawu należy wskazać jego cechy fizyczne, chemiczne, określenia handlowe, zaś w przypadku papierów wartościowych – oprócz nazwy i wartości papieru – należy wskazać jego szczególne cechy, jak choćby, czy jest on imienny czy też na okaziciela, czy jest uprzywilejowany itp.
Celowym byłoby już w umowie opisanie przedmiotu zastawu przy wykorzystaniu Katalogu Sposobu Opisu Przedmiotów Zastawu (Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 października 1997r. w sprawie szczegółowej organizacji i sposobu prowadzenia rejestru zastawów), skoro i tak we wniosku / formularzu o wpis zastawu do rejestru zastawów przedmiot zastawu musi być opisany zgodnie z regułami wynikającymi z tegoż katalogu.
Wierzytelność zabezpieczoną zastawem można określić na dwa sposoby: albo poprzez oznaczenie jej wysokości i stosunku prawnego, z którego ona wynika (jeżeli wysokość wierzytelności jest ustalona) albo poprzez oznaczenie najwyższej sumy zabezpieczenia, jeżeli zabezpieczona wierzytelność jest wierzytelnością przyszłą lub warunkową a jej wysokość nie jest znana w chwili zawierania umowy. Umowę należy sporządzić w trzech jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla zastawcy, zastawnika i sądu rejestrowego.
Postępowanie o wpis zastawu do rejestru zastawów jest postępowaniem, co do zasady, wszczynanym na wniosek zastawcy lub zastawnika. Wniosek o wpis do rejestru zastawów należy złożyć w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. Wniosek o wpis do rejestru zastawów składa się wyłącznie na urzędowych formularzach. Wniosek o wpis do rejestru zastawów powinien być opłacony w odpowiedniej wysokości; wniosek nieopłacony prawidłowo, podlega zwróceniu. Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą albo umowę, z której wynika nabycie przedmiotu zastawu wraz z zastawem rejestrowym, albo nabycie udziału we współwłasności przedmiotu zastawu, albo nabycie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym lub jej części, lub inny dokument stanowiący podstawę wpisu.
Wpis zastawu do rejestru zastawów ma charakter konstytutywny, co oznacza że powstaje on z momentem wpisu.