Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewiduje szczególne uprawnienia niepełnosprawnych pracowników w zakresie zatrudnienia, a w szczególności czasu pracy, zwolnień od pracy oraz długości urlopów wypoczynkowych.
1. Warunki pracy
Pracodawca zatrudniający osobę niepełnosprawną powinien zapewnić jej odpowiednie warunki pracy, w tym w szczególności wydzielić lub zorganizować odpowiednio przystosowane stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, tj. stanowisko pracy oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
W przypadku, gdy pracownik, który stał się osobą niepełnosprawną i utracił zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, zgłosi gotowość do pracy w ciągu miesiąca od uznania go za osobę niepełnosprawną, pracodawca ma obowiązek zapewnić mu przystosowane stanowisko pracy najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez niepełnosprawnego pracownika gotowości do pracy.
2. Czas pracy
Przewidziane w ustawie normy czasu pracy pracowników niepełnosprawnych są surowsze w stosunku do norm wynikających z kodeksu pracy. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. Czas pracy pracowników niepełnosprawnych zależy też od stwierdzonego stopnia niepełnosprawności: czas pracy pracowników zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Jak wynika z powyższego, pracodawca nie ma możliwości kształtowania norm czasu pracy niepełnosprawnych pracowników w przyjętym okresie rozliczeniowym w zakresie dopuszczonym przepisami art. 129 k.p.
Niepełnosprawnego pracownika nie można zatrudniać w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Jest to zakaz bezwzględnie obowiązujący i pracodawca nie może zatrudnić takiego pracownika w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej nawet za jego zgodą, chyba, że wyrazi na to zgodę lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący opiekę nad takim pracownikiem.
W przypadku, gdy pracownik został uznany za osobę niepełnosprawną w okresie zatrudnienia, wskazane powyżej normy i zasady dotyczące czasu pracy mają zastosowanie w odniesieniu do takiego pracownika od dnia następnego po przedstawieniu przez niego pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności.
Zaznaczyć należy, że opisane powyżej normy czasu pracy oraz zakaz zatrudniania pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności nie mają zastosowania w odniesieniu do osób zatrudnionych przy pilnowaniu, a także w przypadku, gdy na wniosek pracownika wyrazi na to zgodę lekarz prowadzący badania profilaktyczne lub lekarz sprawujący opiekę nad takim pracownikiem. Pracownik niepełnosprawny ma także prawo do dodatkowej przerwy w pracy przeznaczonej na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczony do czasu pracy. Stosowanie przewidzianych w ustawie norm czasu pracy nie może spowodować obniżenia wysokości wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych.
3. Urlop wypoczynkowy
Pracownikowi ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy (oprócz przewidzianego w kodeksie pracy) urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego dodatkowego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia go do ww. stopnia niepełnosprawności. Jeżeli jednak pracownik jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub innego urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów prawa pracy, wówczas urlop dodatkowy przewidziany w ustawie mu nie przysługuje.
4. Zwolnienia od pracy
Pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy:
a) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
b) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli te czynności nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Zwolnienie od pracy z ww. przyczyn następuje z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; wynagrodzenie oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Podkreślić należy, iż łączny wymiar zwolnienia w związku z turnusem rehabilitacyjnym oraz dodatkowego urlopu przewidzianego ustawą nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.