Definicja szkody całkowitej nie wynika wprost z obowiązujących przepisów, lecz ukształtowała się w oparciu o praktykę ubezpieczeniową oraz orzecznictwo sądów. Likwidacja takiej szkody jest skomplikowanym procesem, a brak jasnych reguł często jest źródłem kontrowersji pomiędzy poszkodowanym a ubezpieczycielem.
W przypadku likwidacji szkody w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego przyjmuje się, że szkoda całkowita występuje wówczas, gdy pojazd uległ zniszczeniu w takim stopniu, że nie nadaje się do naprawy, albo gdy koszty naprawy przekroczyłyby jego wartość w dniu likwidacji szkody (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 lutego 1992 r., sygn. akt: I ACr 30/92, pul. OSA 1993/5/32). Z kolei o zaistnieniu szkody całkowitej w ramach ubezpieczenia auto-casco rozstrzygają zapisy umowy (np. koszt naprawy obliczony zgodnie z zapisami OWU przekracza określony procent wartości pojazdu).
Co do zasady, odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela OC sprawcy kolizji obejmuje niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy pojazdu, ustalone według cen na lokalnym rynku. W przypadku ubezpieczenia auto-casco, sposób obliczenia odszkodowania wynika z zapisów umowy. Jeżeli jednak okaże się, że doszło do szkody całkowitej, poszkodowany nie może już żądać odszkodowania odpowiadającego kosztom naprawy, lecz tylko kwoty odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością samochodu przed i po wypadku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2002 r., sygn. akt: V CKN 903/00, publ. OSNC 2003, nr 1, poz. 15). Podobne zapisy zawierają także typowe umowy ubezpieczenia auto-casco. Pomimo nieopłacalność naprawy, poszkodowany może przywrócić pojazd do stanu sprzed szkody, jednak należne mu odszkodowanie będzie wówczas istotnie niższe od poniesionych kosztów. W konsekwencji największe kontrowersje budzi określanie wartości pojazdu przed i po wypadku oraz szacowanie kosztów jego naprawy.
Wartość pojazdu a koszty jego naprawy
Odszkodowanie odpowiadające kosztom naprawy pojazdu powinno w zasadzie uwzględniać średnie, rynkowe ceny części zamiennych, materiałów i robocizny. W praktyce jednak, poszkodowani często domagają się przyznania odszkodowania uwzględniającego ceny nowych części zamiennych sygnowanych przez producenta pojazdu oraz stawek stosowanych przez ASO danej marki, nawet jeżeli zamierzają dokonać naprawy znacznie taniej. Wówczas, w przypadku wyeksploatowanych pojazdów o niewielkiej wartości zdarza się, że koszt naprawy drobnych uszkodzeń będzie odpowiadał ich wartości, ale jej nie przekracza. Uniemożliwi to zakwalifikowanie szkody jako całkowitej, chociaż nie sposób uniknąć wątpliwości o ekonomiczne uzasadnienie dla tak drogiej naprawy. Z drugiej strony, gdy zakres i stopień uszkodzeń jest bardzo poważny, a maksymalne koszty naprawy z pewnością przekroczą wartość pojazdu, poszkodowani żądają obliczenia odszkodowania w oparciu o średnie stawki stosowane przez warsztaty naprawcze różnych kategorii oraz ceny używanych części zamiennych lub zamienników niskiej jakości. W przypadku nowych samochodów, naprawa zakładająca wykorzystanie nieoryginalnych części może nie doprowadzić do przywrócenia stanu sprzed szkody. Wówczas przeprowadzenie takiej niepełnej naprawy nie wpłynie na rozliczenie szkody jako całkowitej.
Kontrowersje budzi także określenia wartości pojazdu przed i po wypadku. Ubezpieczyciele zobowiązani są bowiem uwzględnić czynniki, które mogły wcześniej nie być znane poszkodowanemu, a mają wpływ na uzyskany wynik. Chodzi m.in. o sposób dotychczasowego użytkowania i serwisowania, stan dokumentacji, wcześniejsze uszkodzenia i naprawy czy braki w wyposażeniu. Różne są też metody obliczania wartości pozostałości pojazdu – w zależności od okoliczności stosuje się tzw. metodę stopnia uszkodzenia pojazdu, kosztu naprawy lub oblicza wartość części, które nie uległy uszkodzeniu. W praktyce, pozostałości pojazdu są też wystawiane na aukcje w specjalistycznych portalach internetowych. Wyniki aukcji pozwalają na weryfikację dokonanych obliczeń oraz odniesienie wartości pojazdu do aktualnego popytu na rynku.
Brak jest jasnych reguł postępowania w przypadku zaistnienia szkody całkowitej, zarówno w przypadku pojazdów nowych jak i używanych. Likwidacja takiej szkody nie polega na zastosowaniu prostego schematu, lecz wymaga od ubezpieczyciela zaangażowania wyspecjalizowanego rzeczoznawcy oraz przeprowadzenia szeregu często czasochłonnych analiz. Z uwagi na różnorodność stanów faktycznych, wątpliwości dotyczą także okresu, za który poszkodowany może żądać zwrotu wydatków poniesionych na najem samochodu zastępczego czy refundacji kosztów pomocy fachowego pełnomocnika. W przypadku szkody całkowitej, poszkodowanego obciąża dodatkowo obowiązek zagospodarowania pozostałości pojazdu, dlatego ubezpieczyciele często włączają się w ten proces.