Rozpoczynając prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium Polski należy pamiętać, iż z reguły, wiąże się ona z obowiązkiem rozliczenia podatku od towarów i usług (VAT). Zasady opodatkowania reguluje ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2011 r., nr 177, poz. 1054) oraz Dyrektywa 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347, z 11.12.2006, str. 1, z późn. zm.).
Najbardziej charakterystyczną cechą podatku VAT jest jego neutralność. Ekonomiczny ciężar podatku zawsze ponosi ostateczny konsument, a nie przedsiębiorca. Praktyczna realizacja tej zasady następuje dzięki konstrukcji podatku naliczonego, który zapłacony przy nabyciu towarów i usług (na wcześniejszym etapie obrotu) podlega odliczeniu od podatku należnego od dostawy towarów czy świadczenia usług (na następnym etapie obrotu). Prawo do odliczenia (potrącenia) odróżnia ten podatek od innych podatników obrotowych. Ograniczenie prawa do odliczenia ma charakter wyjątkowy i dotyczy jedynie przypadków przewidzianych wprost przez ustawę.
Kolejną cechą charakterystyczną jest jego powszechność, na co składa się szeroki zakres podmiotowy i przedmiotowy tego podatku.
Szeroki zakres podmiotowy oznacza, że bardzo dużą grupę podmiotów uznamy za podatników podatku VAT. Podatnikami podatku VAT są bowiem podmioty, które samodzielnie wykonują działalność gospodarczą, bez względu na cel czy rezultat takiej działalności. Za działalność gospodarczą uważa się wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Obejmuje ona także czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
Szeroki zakres przedmiotowy oznacza, że istnieje duża grupa czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT. Do takich czynności zaliczamy:
• odpłatną dostawę towarów,
• odpłatne świadczenia usług,
• eksport towarów,
• import towarów na terenie kraju,
• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
• wewnątrzwspólnotową dostawy towarów.
Przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Na warunkach przewidzianych w ustawie za dostawę towarów mogą zostać uznane również czynności nieodpłatne.
Należy również zwrócić uwagę na bardzo szeroką definicję świadczenia usług.
Przez świadczenie usług rozumie się bowiem każde świadczenie które nie stanowi dostawy towarów… Więc jeżeli nie zostaniemy podatnikami z tytułu dostawy towarów, to będziemy nimi z tytułu świadczenia usług. Podatnikami podatku VAT będziemy również z tytułu prowadzonej w Polsce wymiany towarowej z krajami Unii Europejskiej oraz z krajami spoza Unii.
Na czym polega specyfika transakcji wewnątrzwspólnotowych?
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów (WNT) polega nabyciu prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, który w wyniku dokonanej dostawy jest wysyłany lub transportowany na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium państwa członkowskiego rozpoczęcia wysyłki lub transportowany przez dokonującego dostawy, nabywcę towarów lub na ich rzecz. Istota tego rozwiązania sprowadza się do przerzucenia obowiązku rozliczenia podatku VAT ze sprzedawcy na nabywcę. Dlatego przy tego typu transakcjach mówi się, że mamy do czynienia z mechanizmem odwróconego poboru podatku. W praktyce sprzedawca nie opodatkowuje transakcji podatkiem VAT. Podmiotem zobowiązanym do opodatkowania transakcji jest nabywca usługi. Jednocześnie kwota podatku należnego z tytułu świadczenia usług stanowi dla niego kwotę podatku naliczonego – co zapewnia neutralność podatkową całej transakcji. Przyjęta konstrukcja upraszcza rozliczanie transakcji trans granicznych, gdyż umożliwia zagranicznym kontrahentom uniknięcie obowiązku rejestracji na terytorium Polski. Równocześnie zabezpiecza interesy fiskusa, gdyż niewątpliwie łatwiej egzekwować należności podatkowe od polskich niż od zagranicznych podatników.
Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, co do zasady, ma miejsce, jeżeli stronami transakcji są podatnicy VAT, zidentyfikowani dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych, posługujący się dla tej czynności numerem VAT-UE, a towary – co do zasady – służą działalności gospodarczej podatnika. WNT występuje również w przypadku przemieszczenia przez podatnika towarów własnych z innego państwa członkowskiego na terytorium Polski.
WNT jest opodatkowane stawką podatkową właściwą dla dostawy takiego samego towaru w kraju.
Transkacje dotyczące wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów są lustrzanym odbiciem wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Transakcja polega na wywozie towaru z Polski do innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej.
Import i eksport towarów dotyczą odpowiednio nabycia i dostawy towarów z kraju spoza Unii Europejskiej.
Aby czynności zostały opodatkowane w Polsce, to ich miejscem świadczenia ustalonym zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług musi być terytorium Polski.
Generalna zasada dotycząca miejsca świadczenia w przypadku dostawy jest taka, że miejscem dostawy jest miejsce rozpoczęcia wysyłki lub transportu. Jeśli chodzi o dostawę towarów, które nie są transportowane lub wysyłane, uznaje się ją za dokonaną w tym miejscu, w którym towary znajdują się w momencie dostawy. Natomiast w przypadku instalowania lub montażu towarów przez ich dostawcę lub na jego rzecz, miejscem dostawy jest miejsce dokonania tych czynności.
Przepisy dotyczące miejsca świadczenia mają podstawowe znaczenie m. in. dla opodatkowania VAT w transakcjach międzynarodowych, zależy od nich bowiem to, który kraj będzie uprawniony do nałożenia podatku od danej dostawy towarów lub usługi. Opodatkowane w danym państwie UE są tylko te transakcje, które na podstawie szczegółowych przepisów zostały uznane za dokonane na jego terytorium.
Jeśli chodzi o ustalanie miejsca opodatkowania dla świadczenia usług, to obowiązuje zasada, że w przypadku większości usług świadczonych przez polskiego podatnika VAT na rzecz podmiotów gospodarczych spoza Polski, jak też usług nabywanych przez polskich podatników VAT od podmiotów spoza Polski – podatek rozlicza nabywca usługi. Ponadto w przypadku usług świadczonych przez polskiego podatnika VAT na rzecz podmiotów niebędących podatnikami usługi te są generalnie rozliczane według krajowej stawki VAT.
Na podatnikach podatku VAT ciąży szereg obowiązków dokumentacyjnych i ewidencyjnych, do których zaliczamy m. in.: obowiązek prowadzenie ewidencji i rejestrów VAT, składania informacji podsumowujących, wystawiana faktur oraz zapłaty podatku VAT. Kiedy powstaje obowiązek zapłaty podatku? Zgodnie z zasadą ogólną obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. Usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Zasady te stosuje się odpowiednio do dostaw towarów o charakterze ciągłym.
Otrzymanie całości lub części zapłaty przed dokonaniem dostawy lub wykonaniem usługi skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego, z chwilą otrzymania zapłaty (lub jej części) w odniesieniu do otrzymanej kwoty.
W wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz w wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów obowiązek podatkowy co do zasady powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy lub nabycia.
Co istotne w latach 2011 r. – 2016 r. obowiązują w Polsce podwyższone stawki podatku VAT. Podstawowa stawka podatku od towarów i usług wynosi 23%. Po 31 grudnia 2016 r. powinna wrócić do wysokości sprzed 1 stycznia 2011 r., a więc do 22%. Nie można jednak wykluczyć, iż okres obowiązywania podwyższonej stawki podatku VAT zostanie wydłużony na koleje lata.
Przepisy ustawy o podatku od towarów przewidują obecnie stosowanie dwóch stawek obniżonych: 8% i 5%.
Stawka podatku w wysokości 8%, podobnie jak stawka w wysokości 23%, ma charakter przejściowy i po 31 grudnia 2016 r. powinna wrócić do poziomu 7%.
Z dniem 1 stycznia 2011 r. wprowadzono do polskiego systemu VAT drugą stawkę obniżoną w wysokości 5%. Stawka ta nie ma charakteru przejściowego.
Listę towarów objętych stawką 5% zawiera załącznik nr 10 do ustawy o podatku od towarów i usług, który obejmuje podstawowe produkty żywnościowe np. chleb, nabiał, przetwory mięsne, produkty zbożowe: mąka, kasze, makaron, soki, książki drukowane oraz wydawane na dyskach, taśmach i innych nośnikach oraz czasopisma specjalistyczne.
W wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz w eksporcie towarów stawka podatku wynosi 0%.
Autor: Tomasz Strzałkowski, Doradca Podatkowy, Kancelaria Chałas i Wspólnicy