Kiedy można wyłączyć wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest szczególną spółką handlową łączącą w sobie elementy osobowe i kapitałowe. Jednym z przejawów elementów osobowych jest fakt, że wspólnicy mogą doprowadzić do wyłączenia ze spółki określonego wspólnika. Takie rozwiązanie prawne nie jest znane spółce akcyjnej ani spółkom osobowym. Doprowadzenie do wyłączenia wspólnika nie jest jednak wcale takie proste.
Po pierwsze do wyłączenia wspólnika może dojść jedynie z ważnych przyczyn dotyczących tego wspólnika. Jak wskazuje orzecznictwo i przedstawiciele doktryny, należy przyczyny te odróżnić od powodów dotyczących spółki i uzasadniających żądanie rozwiązania spółki przez sąd. Powody wyłączenia nie muszą być zawinione przez wspólnika. Wystarczy, że są one ważne i leżą po jego stronie. Wymienia się wśród nich: długotrwałą chorobę, konieczność pobytu za granicą, niemożność bezkonfliktowego współdziałania ze wspólnikiem będącą następstwem relacji interpersonalnych wewnątrz spółki, podjęcie działalności konkurencyjnej szkodzącej interesom spółki lub przejęcie kontroli nad podmiotem konkurencyjnym, działanie wspólnika przeciwko interesom materialnym i niematerialnym spółki oraz nadużywanie przysługujących wspólnikowi praw. Po drugie, o wyłączeniu wspólnika może orzec jedynie sąd, a nie sami wspólnicy, po przeprowadzeniu z reguły długotrwałego procesu. Po trzecie, z żądaniem wyłączenia danego wspólnika muszą wystąpić do sądu wszyscy pozostali wspólnicy, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Dodatkowo udziały wspólników żądających wyłączenia muszą zawsze stanowić więcej niż połowę w kapitale zakładowym – niezależnie od tego, czy z pozwem występują wszyscy pozostali czy niektórzy tylko Wspólnicy. Wreszcie udziały wspólnika wyłączone muszą być przejęte przez pozostałych wspólników lub podmioty trzecie.
Wspólnik, którego wyłączenia żądają inni wspólnicy, może bronić się w dwojaki sposób:

  • powołując się na przesłanki formalne, twierdząc przykładowo, że z roszczeniem nie wystąpili wszyscy pozostali wspólnicy, albo że ci którzy wystąpili nie reprezentują więcej niż połowy kapitału zakładowego albo
  • powołując się na przesłanki merytoryczne, twierdząc, iż nie zachodzą ważne przyczyny dotyczące jego osoby. W zależności od tego co zarzucają mu pozostali wspólnicy musi wykazać, że jest odwrotnie, przykładowo że nie podjął działalności konkurencyjnej, że nie ujawnił tajemnicy przedsiębiorstwa spółki itp.

Jeżeli obrona się nie powiedzie, sąd orzeka o wyłączeniu wspólnika, przy czym sąd, orzekając o wyłączeniu, wyznacza termin, w ciągu którego wspólnikowi ma być zapłacona cena przejęcia wraz z odsetkami od dnia doręczenia pozwu pod rygorem bezskuteczności orzeczenia o wyłączeniu. Cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości w dniu doręczenia pozwu. Nie jest możliwe umorzenie udziałów lub ich nabycie przez samą spółkę. Wyrok wyłączający wspólnika zastępuje jego oświadczenie o zbyciu udziałów. Stąd jeżeli wyrok o wyłączeniu wspólnika uprawomocni się, do nabycia konieczne jest tylko odpowiednie oświadczenie nabywcy w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym i zapłata ceny na rzecz wyłączonego wspólnika.
Należy podkreślić, iż do przejemcy stosują się ograniczenia obrotu udziałami, przewidziane w umowie spółki. Co oznacza, iż jeżeli umowa spółki przewiduje prawo pierwszeństwa wspólników do nabycia udziałów, wspólnicy ci mają prawo do przejęcia udziałów przed osobami trzecimi. Jeżeli umowa spółki nie reguluje kwestii zbywania udziałów, w doktrynie proponuje się, aby w drodze analogii stosować przepisy art. 258 § 1 ksh dotyczące prawa pierwszeństwa wspólników do objęci udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Jeżeli takie rozwiązanie nie doprowadzi do wyłonienia wspólników, którzy mogliby przejąć udziały, wskazuje się, iż to wspólnicy, którzy wystąpili z pozwem powinni sami przejąć i wskazać osoby, które przejmą udziały. Tak też najczęściej dzieje się w praktyce – to wspólnicy, którzy wystąpili z pozwem przejmują udziały wyłączonego wspólnika. Jeżeli jednak pozostali wspólnicy lub osoby trzecie nie złożą oświadczenia i nie zapłacą ceny, wyłączenie nie wywołuje skutków prawnych. Natomiast w przypadku gdy wspólnik odmawia przyjęcia zapłaty, należy złożyć cenę przejęcia do depozytu sądowego.
W pewnych przypadkach z ważnych powodów, w szczególności gdy dalsze pozostawanie wspólnika w spółce zagraża interesom spółki i pozostałych wspólników (przykładowo gdy wspólnik przekazuje informacje objęte tajemnicą handlową spółki podmiotom konkurencyjnym, bojkotuje posiedzenia zgromadzenia wspólników) wspólnicy ci wraz z pozwem lub jeszcze wcześniej mogą wystąpić do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie ich powództwa. Zabezpieczenie może polegać na zawieszeniu wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych. Sąd może orzec w trybie zabezpieczenia o zawieszeniu wspólnika w wykonywaniu wszystkich jego praw, jak też zawiesić wykonywanie tylko niektórych z nich. Sąd może zawiesić wspólnika w wykonywaniu praw majątkowych (np. zakaz pobierania dywidendy) lub praw niemajątkowych (np. zakaz głosowania). Zasadność wniosku o zabezpieczenie oraz zakres zabezpieczenia jest każdorazowo indywidualnie oceniana przez sąd.