Jak uniknąć kwestionowania prawa do odliczenia podatku naliczonego od dokonanych zakupów towarów?

Nabywając towar, należy dochować należytej staranności przy weryfikacji informacji o kontrahencie. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przy wejściu przez niego w posiadanie sprzedawanego towaru, fakt ten będzie istotnym czynnikiem przy uzasadnieniu prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktury dokumentującej sprzedaż przez nabywcę. W ostatnim czasie z problemem tym mają do czynienia podmioty handlujący złomem.

Generalna zasada mówi, iż prawo do odliczenia przysługuje przedsiębiorcom w zakresie, w jakim towary wykorzystywane są do wykonywania czynności opodatkowanych. Przepisy ustawy o VAT zawierają również ograniczenia w zakresie prawa do odliczenia. Dotyczą one m.in. sytuacji, kiedy:

  • sprzedaż została udokumentowana fakturami wystawionymi przez podmiot nieistniejący bądź nieuprawniony do wystawiania faktur;
  • transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku;
  • wystawiono więcej niż jedną fakturę dokumentującą daną sprzedaż;
  • wystawione faktury dotyczą transakcji, które nie zostały dokonane;
  • faktury potwierdzają czynności, które są sprzeczne z prawem.

Przy realizacji prawa do odliczenia problematyczne jest, na kim ciąży obowiązek weryfikacji prawidłowości dokumentowania czynności i kto ponosi odpowiedzialność i wszelkie związane z tym konsekwencje finansowe w przypadku błędnego udokumentowania czynności. W ramach bieżącego prowadzenia działalności gospodarczej może dojść do sytuacji, kiedy przedsiębiorcy nabędą towar, który wszedł w posiadanie sprzedawcy w sposób nielegalny. W takiej sytuacji powstaje pytanie, czy podatek VAT wykazany na fakturze przez sprzedawcę podlega odliczeniu u nabywcy. Praktyka organów skarbowych oraz organów kontroli skarbowej pokazuje, iż stoją one na stanowisku, iż to nabywcy ponoszą negatywne konsekwencje takiego zdarzenia i nie mają prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z takiej faktury, niezależnie od tego, czy nabywca dochował należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta. Postępowanie takie może budzić kontrowersje na gruncie rozstrzygnięć sądów administracyjnych oraz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS). Przykładowo w wyroku WSA w Kielcach z 10 marca 2011 r., I SA/Ke 129/11 stwierdzono, iż „odbiorcy faktur, w których jako wystawcę wskazano podmiot posługujący się nieprawdziwymi danymi, w praktyce nieprowadzący działalności gospodarczej i niebędący czynnym podatnikiem VAT w sytuacji, gdy strona nie dochowała należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta, nie przysługuje stosownie do unormowania art. 88 ust 3a pkt 1 lit a oraz art. 88 ust 3a pkt 4 lit. a ustawy o VAT uprawnienie do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony wynikający z tego rodzaju faktury.” Z uzasadnienia tego można wywnioskować, iż w przypadku dochowania należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta, prawo do odliczenia podatku naliczonego wykazanego przez tego kontrahenta na fakturach przysługuje podatnikowi. Z innego orzeczenia wynika, iż w przypadku uzasadnionych wątpliwości co do osoby kontrahenta, wynikających z ustalonego w sprawie stanu faktycznego, podatnik powinien dokonać weryfikacji, a zaniedbanie w tym zakresie może mieć wpływ na ocenę, czy podatnik dochował należytej staranności w jego wyborze (wyrok WSA w Poznaniu z 22 kwietnia 2008 r., I SA/Po 218/08, niepublikowany). Ponadto na gruncie orzecznictwa ETS można stwierdzić, iż w celu zachowania prawa do odliczenia podatku naliczonego konieczne jest ustalenie, czy podatnik nabywając towar od podmiotu wiedział lub uwzględniając całokształt danej sytuacji faktycznej, przynajmniej winien wiedzieć, że określona transakcja stanowi nadużycie prawa (zob. np. wyrok C-409/04 z dnia 27 września 2007r w sprawie TELOOS plc i inni).