Jak pokazuje praktyka, coraz więcej polskich samorządów podąża śladami Częstochowy, która znacznie zmniejsza opłaty za energię elektryczną, korzystając z dobrodziejstw zasady TPA1 lipca 2007 r. zakończyła się era naturalnego monopolu na rynku sprzedaży energii elektrycznej. Tego dnia weszły w życie przepisy uchwalonej 4 marca 2005 r. nowelizacji ustawy z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, uprawniające odbiorcę do zmiany sprzedawcy energii. Dzień ten jest także dniem unbundlingu, czyli księgowego, funkcjonalnego i prawnego rozdziału działalności dystrybucyjnej od działalności wytwórczej oraz działalności związanej ze sprzedażą energii elektrycznej.
Energia wytwarzana w elektrowniach rozprowadzana jest po terenie kraju za pomocą sieci przesyłowej PSE Operator S.A., a następnie rozprowadzana do odbiorców za pomocą sieci dystrybucyjnych. Na rynku funkcjonuje pięć dużych podmiotów świadczących usługi dystrybucji energii elektrycznej: Tauron Dystrybucja S.A. (południe), PGE Dystrybucja S.A. (wschód), Energa Operator S.A. (północ), Enea Operator sp. z o.o. (zachód), RWE Stoen Operator S.A. (Warszawa). W myśl zasady unbuldingu spółki te nie mogą zajmować się jednocześnie obrotem energią – tak jak to działo się wcześniej, a zatem w ramach poszczególnych grup kapitałowych wyodrębniono podmioty, które w ramach swojej działalności mają sprzedawać energię. Są to: Tauron Sprzedaż Sp. z o.o.., PGE Obrót S.A., Enea S.A., Energia Obrót S.A., RWE Polska S.A. Liczba podmiotów dystrybuujących energię elektryczną musi być ograniczona ze względów technicznych – dystrybutorzy są dysponentami linii dystrybucyjnych, a zatem ich „ominięcie” jest możliwe wyłącznie w wyniku budowy linii równoległych. Zupełnie odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku sprzedawców energii. Na rynku jest wiele podmiotów zajmujących się obrotem energią, w tym takich, które nie są związany z żadną z największych – wymienionych powyżej –grup kapitałowych. PRZYKŁAD:Zamieszkałemu w Krakowie odbiorcy energia dostarczana jest przez lokalnego dystrybutora – Tauron Dystrybucja S.A. Odbiorca ten może jednak kupować tę energię od podmiotu niezwiązanego z lokalnym dystrybutorem, tj. np. od sprzedawcy ze wschodu kraju – PGE Obrót S.A. Szansa dla małych i dużych
Urząd Regulacji Energetyki w sprawnie zorganizowanej kampanii edukacyjnej prowadzonej pod hasłem „Prąd to nie towar. Zdecyduj, od kogo go kupujesz” przekonał tysiące odbiorców energii elektrycznej w gospodarstwach domowych do zmiany sprzedawcy.
To jednak nie konsumenci najbardziej oczekiwali uwolnienia rynku energii elektrycznej, lecz odbiorcy przemysłowi, dla których koszt energii elektrycznej jest istotnym elementem kosztów działalności. By jednak mogli oni w pełni skorzystać z nowych instytucji, konieczne było również uwolnienie cen energii elektrycznej. Nastąpiło to z 1 stycznia 2008 r., kiedy Prezes URE zaprzestał zatwierdzania cen energii elektrycznej dla każdej grupy odbiorców poza gospodarstwami domowymi.
Jak się okazało, ważnymi graczami na rynku energii elektrycznej mogą być gminy, które w ramach zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty wykonują zadania związane z zaopatrzeniem w energię elektryczną szkół, szpitali, domów kultury i innych obiektów użyteczności publicznej. Zadania gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną zostały dookreślone w ustawie – Prawo energetyczne, której regulacje stanowią rozwinięcie art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z 8 marca 1990 r. samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn.zm.). Do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy bowiem:
- planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy
- planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy
- finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy
- planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy.
„Energooszczędna” Częstochowa
Częstochowa jako jedna z pierwszych uświadomiła sobie, jak duże oszczędności może przynieść jej zmiana sprzedawcy energii elektrycznej. Było tak najprawdopodobniej za sprawą wdrożonego przez gminę już w 2003 r. programu operacyjnego „Zarządzanie energią i środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej”, przy pomocy, którego monitorowano ilość i koszty zużywanej energii dążąc w ten sposób do poprawy efektywności energetycznej gminy. 23 września 2008 r. Urząd Miasta Częstochowa ogłosił pierwszy przetarg na zakup energii elektrycznej. Zakresem zamówienia zostały objęte 33 punkty poboru energii elektrycznej – lokale administracyjne, fontanny i syreny alarmowe. Sukces przedsięwzięcia zadecydował o przeprowadzeniu w następnych latach kolejnych postępowań przetargowych. Wszystkie zakończyły się sukcesem i przyniosły gminie blisko 3,7 mln oszczędności. Monopol lokalnych dystrybutorów
Należy pamiętać, że o ile sprzedaż energii odbywa się na zasadach wolnorynkowych, o tyle jej dystrybucja wciąż objęta jest monopolem lokalnego operatora sieci dystrybucyjnej. W konsekwencji w przypadku wypowiedzenia dotychczas obowiązującej umowy sprzedaży energii, która swym zakresem obejmuje jej przesyłanie, dystrybucję i sprzedaż (tj. umowy kompleksowej) konieczne jest – w przypadku wybrania innego sprzedawcy niż dotychczasowy – zawarcie dwóch oddzielnych umów: umowy sprzedaży oraz umowy dystrybucji energii. Etapy postępowania
- dokonanie wyboru sprzedawcy z zastosowaniem podstawowych trybów udzielania zamówienia publicznego, a następnie udzielenie zamówienia z wolnej ręki na usługę dystrybucji lub przesyłu energii elektrycznej;
- udzielenie przedsiębiorstwu obrotu, na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy – Prawo zamówień publicznych, zamówienia na usługę kompleksową w rozumieniu art. 3 pkt 30 ustawy – Prawo energetyczne, realizowaną na podstawie umowy kompleksowej, o której mowa w art. 5 ust. 3 ustawy – Prawo energetyczne.
Gminy co do zasady korzystają z wariantu pierwszego – dokonują wyboru sprzedawcy w trybie przetargu nieograniczonego, a następnie udzielają zamówienia z wolnej ręki spółce dystrybucyjnej. Mechanizm udzielenia zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego jest następujący: zamawiający podaje do publicznej wiadomości, że zamierza zorganizować przetarg. Chętni do wzięcia udziału w przetargu zwracają się do zamawiającego o przesłanie dokumentów i wszelkich informacji niezbędnych do przygotowania oferty. Po wpłynięciu ofert zamawiający według przyjętych przez siebie kryteriów wybiera najkorzystniejszą z nich, a następnie zawiera umowę o zamówienie publiczne.
Z uwagi na konieczność zachowania ciągłości dostaw umowa z nowym sprzedawcą powinna wejść w życie w dniu wygaśnięcia umowy ze sprzedawcą dotychczasowym. Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy jest oświadczeniem woli w rozumieniu art. 60 kodeksu cywilnego, a zatem zostaje skutecznie złożone w chwili, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią.
Jako, że obrót energią elektryczną jest działalnością reglamentowaną – sprzedawcą energii elektrycznej może być każdy podmiot posiadający koncesję na obrót tą energią. Żeby gmina (podobnie zresztą jak każdy inny odbiorca) mogła zawrzeć umowę z wybranym przez siebie sprzedawcą, sprzedawca ten musi mieć – oprócz koncesji – zawartą generalną umowę dystrybucji z lokalnym operatorem dystrybucyjnym.
Informację na temat podmiotów uprawnionych do świadczenia usług sprzedaży energii elektrycznej można uzyskać od lokalnego operatora sieci dystrybucyjnej.
Po wyborze sprzedawcy i zawarciu z nim umowy należy zawrzeć umowę dystrybucji energii elektrycznej z operatorem lokalnego systemu dystrybucyjnego. Jak to już zostało zaznaczone, na usługę dystrybucji udziela się zamówienia z wolnej ręki. Ten tryb udzielenia zamówienia ma zastosowanie w przypadku, gdy zamawiający udziela zamówienia po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą, co ze względów obiektywnych ma miejsce w zakresie zawierania umowy dystrybucyjnej. Przy kolejnych zmianach sprzedawców nie jest konieczne wypowiadanie i ponowne zawieranie umowy dystrybucyjnej. Dokumenty przetargowe
Proces zmiany sprzedawcy energii w przypadku gmin nie należy do najprostszych, o czym przekonała się już niejedna gmina, dla której procedura zmiany sprzedawcy zakończyła się niepowodzeniem. Dokumenty przetargowe powinny być skrupulatnie przygotowane i koniecznie poprzedzone analizą zużycia energii, aby umożliwić potencjalnemu sprzedawcy przygotowanie oferty najlepiej dostosowanej do potrzeb gminy.
Nowy sprzedawca jeszcze przed dniem rozpoczęcia sprzedaży energii elektrycznej ma obowiązek poinformować poprzedniego sprzedawcę i operatora systemu dystrybucyjnego o dniu rozpoczęcia przez niego sprzedaży energii.
Zmiana sprzedawcy następuje w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego lub w każdym innym dniu określonym w umowie sprzedaży energii, w którym zostanie dokonany odczyt układów pomiarowo-rozliczeniowych oraz nastąpi rozpoczęcie dostarczania energii elektrycznej przez nowego sprzedawcę. W praktyce odczyty te dokonywane są z kilkudniowym wyprzedzeniem lub opóźnieniem. Dane z odczytu operator systemu dystrybucyjnego przekazuje staremu i nowemu sprzedawcy.
W zależności od wielkości zużycia energii oraz w związku z istotnymi zmianami w zasadach rozliczeń po zmianie sprzedawcy, konieczne może być także dostosowanie układów pomiarowo – rozliczeniowych. Koszty dostosowania układów dla IV i V grupy przyłączeniowej ponosi operator systemu dystrybucyjnego. Podstawa prawna
Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn.zm.),
Ustawa 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska, (Dz.U. z 2005 r. nr 62, poz. 552.),
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, ( t.j. Dz. U. z 2007 r. nr. 93, poz. 626 r. z późn. zm.),
Ustawia z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych, (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 759 z późn. zm.),
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).