Organizatorzy kampanii reklamowych często zapominają, że reprodukowanie wizerunku banknotów w Polsce podlega pewnym obostrzeniom – o tym w wywiadzie z Maciejem Szczepańskim, prawnikiem z naszego toruńskiego oddziału.
Banknoty są często wykorzystywane w działaniach marketingowych. Czy takie formy reklamy są zgodne z przepisami prawa?
-Ocena legalności tego typu form reklamy jest w praktyce niezwykle trudna. Powinna ona za każdym razem podlegać wnikliwej analizie uwzględniającej charakter danej akcji reklamowej. Utrudnia ją jednak brak precyzji aktualnego stanu prawnego. Z drugiej strony, specyfika powagi środka pieniężnego postuluje szczególną ostrożność w podejmowaniu przesądzających ocen na tym tle. W praktyce i doktrynie reprezentowanych jest wiele poglądów odnoszących się do prawnej kwalifikacji banknotu. Z prawniczego punktu widzenia wątpliwości te dotyczą głównie próby jego klasyfikacji jako dokumentu urzędowego lub materiału urzędowego. Należy bowiem pamiętać, że oba te elementy zostały wskazane w art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jako wchodzące do katalogu wyłączeń spod ochrony prawnoautorskiej.
W jakim zakresie można zatem wykorzystywać środki pieniężne?
-Część prawników przyjmuje, że wskazane wyłączenia mają charakter całkowity w tym sensie, że wytwory intelektualne są pozbawione ochrony prawnoautorskiej zarówno w przypadku ich wykorzystywania w całości, jak i w części, niezależnie od pola eksploatacji. Zaznaczyć jednak należy, że i tutaj pojawiają się pewne głosy sprzeciwu. W jednym ze swoich orzeczeń, Sąd Najwyższy podzielił pogląd, że wyłączenia ochrony wynikające z art. 4 nie mogą być utożsamiane z pozostawieniem całkowitej swobody reprodukowania i rozpowszechniania wymienionych w tym przepisie materiałów. Należy tu wskazać pewne ograniczenia, które wynikają z przepisów chroniących dobra osobiste, tajemnicę, czy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji. Powyższa interpretacja w pewien sposób przesądziła, że wszystkie utwory niematerialne tworzone lub zatwierdzane w instytucji państwowej są materiałami urzędowymi i wydaje się, że zaliczyć do nich należy również środki pieniężne. Ich reprodukowanie bądź rozpowszechnianie może więc stanowić szkodę, której naprawienia należy dochodzić na zasadach ogólnych.
Czy posłużenie się banknotami wymaga zgody Narodowego Banku Polskiego?
-Z uwagi na ochronę praw twórcy banknotu należy przychylić się do poglądu bezpieczniejszego z punktu widzenia organizatorów reklam. Zakłada on konsultacje w tym zakresie i uzyskanie zgody uprawnionego, czyli Narodowego Banku Polskiego. Jest on emitentem oraz właścicielem praw majątkowych do projektów znaków pieniężnych i zastrzega sobie tym samym w każdym przypadku możliwość wyrażania zgody na reprodukowanie znaków pieniężnych. Ma to wykluczyć przypadki ich odwzorowania w formie naruszającej powagę prawnego środka płatniczego. Istnieją bowiem sytuacje, w których NBP odmawia wyrażenia zgody. Przykładem może być wykorzystywanie wizerunków znaków pieniężnych w reklamach używek, których nadużywanie może zagrażać życiu lub zdrowiu, w sposób sugerujących ich niszczenie, np. gniecenie, dziurawienie, przerywanie, cięcie, czy też składanie banknotów w różne kształty.
Czy NBP wskazuje wytyczne dotyczące reprodukcji banknotów w celach reklamowych?
-Konieczność zapewnienia przez NBP bezpieczeństwa obiegu banknotów powoduje, że zgoda na wykorzystanie wizerunków banknotów obwarowana jest pewnymi wymogami. Reprodukcja powinna być jednostronna, w wymiarach większych niż 125 proc. lub mniejszych niż 75 proc. długości i szerokości oryginalnych banknotów. NBP wskazuje również konieczność uzyskania zgody autora na korzystanie z utworu. Bez zezwolenia twórcy nie wolno bowiem wykorzystywać elementów lub całości dzieła, wprowadzonego do obiegu w charakterze prawnego środka płatniczego. Takie same zasady dotyczą opracowania reprodukcji banknotu do celów innych niż związane z jego urzędową funkcją. Do czasu doprecyzowania aktualnego stanu prawa wszelkie działania marketingowe, które zakładają wykorzystanie w nich środków pieniężnych, powinny być konsultowane i podejmowane z dużą ostrożnością. Należy uwzględnić w szczególności przedmiot reklamy, jej styl i otoczenie. Pozwoli to zminimalizować ryzyko ewentualnych konsekwencji prawnych na gruncie cywilnym, karnym, jak i regulacji dotyczących nieuczciwej konkurencji.