Vox populi w obronie środowiska naturalnego

Społeczeństwo ma możliwość udziału w podejmowaniu tak istotnych dla kraju zamierzeń inwestycyjnych, jakimi są przedsięwzięcia wydobywcze. Paradoks polega na tym, że złoża naturalne są dobrem służącym ogółowi społeczeństwa, ale już ich eksploracja godzi wyłącznie w społeczność lokalną, której interesy państwo ma obowiązek uwzględniać. Czyni to, umożliwiając przedstawicielom społeczności udział w konsultacjach społecznych, podczas których mają możliwość wypowiedzenia się w przedmiocie inwestycji oddziałujących na środowisko. Polityka energetyczna Polski do 2030 r. zakłada, że dominującym paliwem polskiej energetyki będzie jak dotychczas węgiel kamienny i brunatny. Jednocześnie powstają coraz bardziej szczegółowe plany budowy elektrowni jądrowych. Właśnie rozpoczyna się rządowa kampania edukacyjna mająca przekonać obywateli, że energia jądrowa jest energią najtańszą, a jej wytwarzanie jest przyjazne środowisku naturalnemu. Spodziewać się zatem można, że w niedalekiej przyszłości przez kraj przeleje się fala protestów pod hasłem „nie dla atomu”. Nikogo to nie dziwi, skoro w mediach wciąż słychać: „NIE dla łupków, STOP wiatrakom, PRECZ z kopalniami”. Powszechnie wiadomo, że polskie złoża konwencjonalne ropy i gazu ziemnego są ubogie, co mocno osłabia naszą pozycję międzynarodową. Bezpieczeństwo energetyczne zapewniają nam jak do tej pory bogate złoża węgla, co jednak ulegnie zmianie skoro Unia Europejska wprowadza w życie plany poważnie godzące w energetykę węglową, polegające na konieczności redukcji emisji CO2. Polskie elektrownie na potęgę modernizują stare i budują nowe moce pozwalające zmniejszyć emisję gazów i zwiększyć efektywność wytwarzania energii. Gorączka (krwotoczna) gazu łupkowego W ostatnim czasie słychać sporo o polskich złożach gazu i ropy z łupków. Wszechobecnej „gorączce gazu łupkowego” towarzyszą społeczne protesty spowodowane w części troską o środowisko naturalne, a w części – obawą przed wywłaszczeniami. W istocie obawy te póki co pozbawione są jakichkolwiek podstaw. Ustawa prawo geologiczne i górnicze nie przewiduje możliwości wywłaszczenia, a jedynie przyznaje przedsiębiorcom posiadającym koncesję na wydobywanie węglowodorów, tj. ropy i gazu oraz węgla kamiennego i węgla brunatnego lub na podziemne bezzbiornikowe magazynowanie węglowodorów, uprawnienie do żądania umożliwienia im korzystania za wynagrodzeniem z nieruchomości lub jej części niezbędnej do prowadzenia wskazanej w ustawie działalności. Ponadto przedsiębiorcom tym przyznano uprawnienie do żądania wykupu nieruchomości lub jej części położonej w obszarze górniczym, w zakresie niezbędnym do wykonywania zamierzonej działalności. Z powyższego wynika, że uzyskanie przez przedsiębiorcę prawa do nieruchomości będzie mogło nastąpić wyłącznie po przeprowadzeniu postępowania cywilnego, a nie jak przy wywłaszczeniu – w drodze decyzji administracyjnej, co nierozerwalnie łączyć się będzie z koniecznością prowadzenia kilkuletniego sporu. Ocena wpływu inwestycji na środowisko naturalne Gwarancję udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji o realizacji inwestycji mogących mieć wpływ na środowisko naturalne zapewnia ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W myśl ustawy każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie oraz prawo do uczestniczenia na warunkach określonych ustawą w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, a konkretyzując – każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Ustawa zapewnia społeczeństwu udział w postępowaniach w sprawie o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jeżeli jest przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko. Ocena taka jest obligatoryjna w odniesieniu do przedsięwzięć, które mogą zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, a fakultatywna w przypadku przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W takim wypadku o sporządzeniu oceny, a zatem o udziale społeczeństwa w postępowaniu, decyduje organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Organ, podejmując decyzję w sprawie, jest obowiązany rozważyć szereg kryteriów, do których zaliczyć można m.in. rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia, jego usytuowanie, z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla środowiska (w szczególności przy istniejącym użytkowaniu terenu), zdolności samooczyszczania się środowiska i odnawiania się zasobów naturalnych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz uwarunkowań miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Realizacja planowanego przedsięwzięcia – innego niż te wskazane powyżej – wymaga przeprowadzenia oceny jego oddziaływania na obszar Natura 2000 – jeżeli przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony, a także gdy obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 został stwierdzony przez organ właściwy do wydania decyzji w związku z faktem, iż przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000. Określenie, do której z grup należy planowane przedsięwzięcie, możliwe jest na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 09.11.2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. I tak do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko należą m.in. wydobywanie kopalin ze złoża metodą odkrywkową na powierzchni obszaru górniczego nie mniejszej niż 25 ha, podziemną o wydobyciu kopaliny nie mniejszym niż 100 000 m3 na rok. Natomiast do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się m.in.: poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin: a) połączone z robotami geologicznymi wykonywanymi przy użyciu materiałów wybuchowych, b) na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, c) prowadzone metodą podziemną, d) wykonywane metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1 000 m. Z powyższego wynika, że w wypadku, gdy poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż gazu łupkowego będzie wykonywane metodą odwiertów wiertniczych na głębokości przekraczającej 1000 m sporządzenie oceny oddziaływania na środowisko, a także przeprowadzenie konsultacji społecznych będzie obligatoryjne. Co wolno społeczeństwu W celu umożliwienia społeczeństwu wzięcia udziału w postępowaniu, organ prowadzący to postępowanie ma obowiązek podać do publicznej wiadomości informacje o jego wszczęciu oraz umożliwić społeczeństwu wgląd w dokumenty sprawy, w tym w treść raportu o oddziaływaniu inwestycji na środowisko. W ciągu 21 dni od ogłoszenia przedstawiciele społeczeństwa mają możliwość składania skarg i wniosków, które organ obowiązany jest rozpatrzyć. Organ ponadto może przeprowadzić otwartą dla społeczeństwa rozprawę administracyjną. Postępowanie kończy się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, która winna być podana do publicznej wiadomości. W uzasadnieniu decyzji organ powinien wypowiedzieć się w przedmiocie złożonych skarg i wniosków, wskazując czy i w jakim stopniu zostały uwzględnione. Nieco odmiennie kształtuje się status prawny organizacji ekologicznych. Jeżeli organizacje te są organizacjami społecznymi, których statutowym celem jest ochrona środowiska, mogą uczestniczyć w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa na prawach strony, a zatem służy im prawo do wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa – także wówczas, gdy nie brały one udziału w postępowaniu prowadzonym przez organ pierwszej instancji. Organizacje takie posiadają również uprawnienie do wniesienia skargi do sądu administracyjnego. Obowiązek uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest instrumentem służącym minimalizacji negatywnych dla środowiska naturalnego skutków planowanych inwestycji i przedsięwzięć. Bezwzględnie proces sporządzania raportu i prowadzone konsultacje społeczne nie pozostaną bez wpływu na to kiedy, przedmiotowe inwestycje lub przedsięwzięcia będą mogły się rozpocząć. Jak pokazuje praktyka o wiele większe zagrożenie dla inwestycji wydobywczych stanowią działania proekologiczne polegające na umiejętnym wykorzystywaniu zagwarantowanych prawnie instrumentów niż te działania, które przybierają formę tzw. ekoterroryzmu.