Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych

1. Czy wykorzystanie zamówień publicznych do integracji społecznej wykluczonych (np. bezrobotnych), jest możliwe także według obecnych przepisów? Czy wprowadzenie  kryterium (że np. 20 proc. zatrudnionych ma być bezrobotnymi) nie jest sprzeczne z zasadą, że kryteria oceny ofert nie mogą dotyczyć właściwości wykonawcy?

Wykorzystanie zamówień publicznych do integracji społecznej wykluczonych np. bezrobotnych, niepełnosprawnych jest możliwe w oparciu o obowiązujące przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych. Zgodnie z dyspozycją art. 29 ust. 4 pkt 1 lit. b) pzp zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące zatrudnienia osób niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Z powyższego unormowania wynika, że zamawiający może wymagać od wykonawców zatrudnienia osób niepełnosprawnych przy wykonaniu zamówienia publicznego. Powyższe unormowanie związane jest z wprowadzaniem przez instytucje udzielające zamówień publicznych preferencji dla podmiotów zatrudniających osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Zamawiający stawiając wobec wykonawców wymóg zatrudnienia osób niepełnosprawnych przy wykonaniu zamówienia publicznego zobowiązany jest stosownie do postanowienia art. 36 ust. 1 pkt 9 pzp do określenia w specyfikacji istotnych warunków zamówienia liczby osób niepełnosprawnych i okresu wymaganego zatrudnienia tych osób, a także sposobu dokumentowania przez wykonawcę zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ponadto zamawiający jest zobowiązany do zamieszczenia w specyfikacji istotnych warunkach zamówienia postanowień dotyczących uprawnień zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań dotyczących zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sankcji z tytułu niespełnienia tych wymagań.
Opisane w dyspozycji przywołanego przepisu klauzule społeczne nie stanowią kryteriów oceny ofert.

2. Dlaczego dziś, mimo że ustawa pzp na to pozwala, zamawiający rzadko stosują kryterium najkorzystniejszej ekonomicznie oferty? 

Obecnie obowiązujące przepisy nie posługują się pojęciem najkorzystniejszej ekonomicznie oferty lecz pojęciem oferty najkorzystniejszej. Definicję najkorzystniejszej oferty zawiera art. 2 pkt 5 ustawy PZP. W myśl tego przepisu ofertą najkorzystniejszą jest oferta, która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia publicznego, albo ofertę z najniższą ceną.

Zgodnie z art. 91 ust. 1 ustawy PZP zamawiający wybiera ofertę najkorzystniejszą na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art. 36 ust. 1 ustawy PZP). W myśl ust. 2 tego przepisu kryteriami oceny ofert są cena albo cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności jakość, funkcjonalność, parametry techniczne, zastosowanie najlepszych dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko, koszty eksploatacji, serwis oraz termin wykonania zamówienia. W świetle powyższego należy stwierdzić, iż cena jest obligatoryjnym, lecz nie jednym kryterium oceny ofert, którym może posłużyć się zamawiający przy wyborze oferty najkorzystniejszej. Obok ceny zamawiający może bowiem zastosować także inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia. Podkreślić przy tym należy, iż wyliczenie innych niż cena kryteriów oceny ofert zawarte w art. 91 ust. 2 ustawy PZP ma charakter przykładowy i nie jest wyczerpujące.

Dlaczego zatem Zamawiający nie korzystają z poza cenowych kryteriów oceny ofert? Ponieważ w zdecydowanej większości przypadków mają problem z ich opisaniem. Kryteria oceny ofert powinny być opisane przez zamawiającego w sposób precyzyjny i jednoznaczny, tak aby możliwe było dokonanie wyboru najkorzystniejszej oferty (zob. wyrok KIO z dnia 12 sierpnia 2008 r., sygn. akt KIO/UZP 784/08). Tak więc zamawiający winien  zamieścić w specyfikacji istotnych warunków zamówienia i odpowiednio w ogłoszeniu o zamówieniu jednoznaczny i wyczerpujący opis kryteriów oceny ofert, wraz z podaniem znaczenia tych kryteriów i sposobu oceny ofert (art. 36 ust. 1 pkt 13 oraz art. 41 pkt 9 pzp).

Chlubny wyjątek stanowią zamawiający sektorowi, w szczególności w sektorze energetycznym i gazowym. Wynika to bez wątpienia z dużej świadomości zarówno w zakresie potrzeb zamawiającego (co ma wpływ na opis przedmiotu zamówienia), efektów jakie chce uzyskać poprzez zamówienie oraz rynkowego charakteru działalności tych podmiotów, nastawionych na zysk. Zamawiający sektorowi rozumieją czym jest oferta najkorzystniejsza ekonomicznie i że niezwykle rzadko jest to oferta najtańsza.