Zgodnie z treścią art. 3 par. 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jednostki samorządu terytorialnego mogą egzekwować wykonanie obowiązków wynikających bezpośrednio z przepisów prawa. Jakich przypadków ten przepis dotyczy? Czy chodzi o obowiązki pieniężne i niepieniężne?
Przepisy ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17 czerwca 1966 r. przyznają organom jednostek samorządu terytorialnego status organów egzekucyjnych w postępowaniu administracyjnym. Egzekucję administracyjną stosuje się do obowiązków o charakterze pieniężnym i niepieniężnym, gdy wynikają one z decyzji lub postanowień właściwych organów, albo – w zakresie administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego bezpośrednio z przepisu prawa, chyba że przepis szczególny zastrzega dla takich obowiązków drogę egzekucji sądowej (art. 3 ustawy).
Ustawa dopuszcza zatem wszczęcie egzekucji administracyjnej wówczas, gdy obowiązek wynika bezpośrednio z przepisów prawa, a zatem bez konieczności wydawania decyzji lub postanowienia. Przyznaje jednocześnie kompetencje do egzekwowania takich obowiązków organom jednostek samorządu terytorialnego. Artykuł 19 par. 2 ustawy stanowi, że właściwy organ gminy o statusie miasta, wymieniony w odrębnych przepisach oraz gminy wchodzącej w skład powiatu warszawskiego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości, w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, dla których ustalania lub określania i pobierania właściwy jest ten organ.
Z kolei kompetencja do egzekucji obowiązków niepieniężnych przyznana została szerszej grupie organów samorządowych. Zgodnie bowiem z art. 20 par. 1 pkt 2 ustawy, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego jest organem egzekucyjnym w zakresie egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym w zakresie zadań własnych, zadań zleconych i zadań z zakresu administracji rządowej oraz obowiązków wynikających z decyzji i postanowień z zakresu administracji publicznej wydawanych przez samorządowe jednostki organizacyjne.
Jako przykład obowiązku niepieniężnego wynikającego bezpośrednio z przepisu prawa, egzekwowanego przez organy jednostek samorządu terytorialnego wskazać można m.in.:
– obowiązek szkolny wynikający z art. 14b ustawy z 7 września 1994 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 256, póz. 2572 ze zm.). Właściwy organ gminy (prezydent miasta, burmistrz) może zastosować wobec rodziców dziecka niewywiązującego się z tego obowiązku środek egzekucyjny w postaci grzywny w celu przymuszenia;
– wynikający z ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 39, póz. 251 ze zm.) obowiązek posiadacza odpadów do usunięcia skutków prowadzonej przez niego działalności w sytuacji, gdy prowadzenie tej działalności zostało wstrzymane skutkiem wydania przez właściwy organ decyzji cofającej zezwolenie na gospodarowanie odpadami. Ustawa nie przewiduje wydania decyzji celem nałożenia takiego obowiązku – wynika on bezpośrednio z przepisów prawa. Ponieważ w myśl art. 26 ust. 3 powyższej ustawy organem zobowiązanym do sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przez posiadacza odpadów adresowanych do niego obowiązków, w tym wypadku wynikających z zezwolenia na gospodarowanie odpadami jest marszałek województwa albo starosta – organ ten będzie jednocześnie właściwy do jego egzekucji w postępowaniu administracyjnym;
– wynikający z art. 29 ust. 1 pkt 12 ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 156, póz. 1118 ze zm.). obowiązek inwestora do rozbiórki tymczasowego obiektu budowlanego po określonym w zgłoszeniu terminie albo po upływie 120 dni od dnia rozpoczęcia jego budowy, jeżeli zgłoszenie przewidywało późniejszy termin rozbiórki lub tego terminu nie zawierało.
Przykładem obowiązku o charakterze pieniężnym, wynikającym bezpośrednio z ustawy i niewymagającym wydania decyzji jest wynikający z art. 7 ust. 9 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. nr 71, póz. 734 ze zm.) obowiązek zwrotu nienależenie pobranych dodatków mieszkaniowych w podwójnej wysokości (wraz z odsetkami i kosztami egzekucyjnymi).