Co dalej z cesją wierzytelności

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a za nim NSA, w zasadzie rozróżniają obrót wierzytelnościami niestanowiący usługi i pozostający poza VAT od usług opodatkowanych i zwolnionych z VAT. Minister finansów w wydawanych interpretacjach podatkowych zalicza właściwie każdy obrót wierzytelnościami do usług finansowych wyłączonych ze zwolnienia z VAT.
Wierzytelności jako prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu. W szczególności wynika to z przepisów ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.). Istotą przelewu wierzytelności jest nabycie przez osobę trzecią od wierzyciela przysługującej mu wierzytelności. Prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. Zasadniczo opodatkowaniu VAT podlega odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, czyli takie, za które wypłacone jest wynagrodzenie, przy czym między wykonaniem usługi a tym wynagrodzeniem istnieje bezpośredni związek, a świadczący usługę uzyskuje bezpośrednią korzyść z jej wykonania. Usługi to: przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej, zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji, świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub z nakazem wynikającym z mocy prawa. Niekiedy nieodpłatne świadczenie usług uznaje się za odpłatne, w szczególności świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.
Jeśli podstawą umowy przelewu wierzytelności jest jedna z umów cywilnoprawnych objętych zakresem ustawy z 9 września 2000 r. o PCC (t.j. DzU z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.), np. umowa sprzedaży, dochodzi do powstania obowiązku podatkowego w tym podatku. Ustawodawca przewiduje jednak sytuacje, w których czynność mieszcząca się w zakresie przedmiotowym ustawy jest wyłączona z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Zasadniczo PCC nie podlegają czynności cywilnoprawne inne niż umowa spółki i jej zmiany, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana VAT albo z niego zwolniona. (Istnieją wyjątki od tej zasady.)
TSUE w orzeczeniu z 27 października 2011 r. w sprawie C-93/10 Finanzamt Essen-NorfOst v. GFKL Financial Services AG stwierdził, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi, zwłaszcza gdy różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość tych wierzytelności w chwili sprzedaży.
NSA w Warszawie w wyroku z 19 marca 2012 r. (sygn. akt I FPS 5/11), wydanym w składzie siedmiu sędziów, uznał – biorąc pod uwagę ww. orzeczenie TSUE – że dla zakwalifikowania transakcji do kategorii odpłatnej usługi konieczne jest wystąpienie wynagrodzenia po stronie nabywcy, który tę usługę może teoretycznie świadczyć. Samo nabycie na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie spełnia przesłanek koniecznych.
Z tez powyższych wyroków można wnioskować, że jeśli ustalona przez strony umowy cesji cena wierzytelności, jaką cesjonariusz zapłaci cedentowi, będzie odpowiadała ekonomicznej wartości tej wierzytelności, a w związku z zawarciem umowy cesji nie otrzyma od cedenta wynagrodzenia, transakcja ta nie będzie podlegała VAT. Jednocześnie do takiej transakcji nie znajdzie zastosowania wyłączenie z PCC, więc nabywca wierzytelności będzie zobowiązany do zapłaty 1 proc. podatku od czynności cywilnoprawnych od wartości rynkowej nabywanych wymagalnych wierzytelności. Organy podatkowe w większości wydawanych interpretacji przedstawiają odmienne stanowisko.