Miesiąc: marzec 2010

Przekształcenia podmiotowe mogą rodzić skutki na gruncie podatku dochodowego, jednak w określonych przypadkach możliwe jest zachowanie neutralności podatkowej, w szczególności jeżeli na skutek przekształceń przenoszony jest majątek w postaci zorganizowanej części przedsiębiorstwa (dalej „ZCP”).

Pojęcie ZCP zostało zdefiniowane w art. 4a pkt. 4 CIT. Zorganizowana część przedsiębiorstwa to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.

Mimo tej definicji, pojęcie ZCP budzi wiele wątpliwości. Ujawniają się one w szczególności w przypadku podziału spółki przez wydzielenie. Przyjmuje się, że jeżeli majątek pozostający w spółce oraz przejmowany stanowi ZCP, majątek przenoszony na spółki przejmujące lub nowo zawiązane nie stanowi przychodu.

W tym miejscu rodzi się pytanie, czy na skutek przedmiotowego podziału mogą powstać więcej aniżeli dwie ZCP i można korzystać tym samym z wyłączenia z opodatkowania CIT lub PIT. Należałoby udzielić twierdzącej odpowiedzi. Naszym zdaniem za zorganizowaną cześć przedsiębiorstwa można uznać zespół składników, który potencjalnie jest w stanie samodzielnie prowadzić działalność i istnieć niezależnie od przedsiębiorstwa głównego (nie musi rozliczać się samodzielnie, ale związane z nim należności i zobowiązania powinny być wyodrębnione i przyporządkowane organizacyjnie i finansowo do wyodrębnionego majątku, co pozwoliłoby na przejęcie funkcji gospodarczych).

Trzeba mieć jednak na uwadze negatywne stanowisko Ministra Finansów.

Zdaniem Ministra przepisy odnoszą się do całości majątku wydzielonego lub pozostającego w spółce dzielonej. Sformułowanie „zorganizowanej części przedsiębiorstwa” zostało użyte w liczbie pojedynczej, a terminy „majątek przejmowany” i „majątek pozostający” wymienione bez rozróżnienia sytuacji, kiedy to w ramach danego majątku dojdzie do wystąpienia kilku zorganizowanych części przedsiębiorstwa. Definicja „zorganizowanej części przedsiębiorstwa” dotyczy zatem całości majątku dzielonego, a nie jego poszczególnych elementów.

Trudno się z tym stanowiskiem zgodzić.

Każdy patent może przynosić dochody, jeśli zostanie wdrożony do produkcji. Działanie takie wymaga jednak środków finansowych i czasu. Dlatego przedsiębiorcy – wynalazcy decydują się często na sprzedaż swojego wynalazku lub udzielenie licencji. Warto jednak pamiętać, że istnieje także możliwość wniesienia patentu do spółki, np. z o.o. i dzięki temu uczestniczenie w zyskach z jej działalności.

Warunkiem powstania spółki z o.o. jest wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie kapitału zakładowego. Kodeks spółek handlowych dopuszcza pokrycie udziału wkładem niepieniężnym, czyli aportem. Jednak przedsiębiorca – wynalazca powinien wiedzieć, że jego patent powinien spełniać kryteria zdolności aportowej. Oczywistym jest, że patent spełnia przesłankę zbywalności i podlega wycenie. Większych problemów nie nastręcza także określenie faktycznej jego dostępności i przydatności dla spółki, a także możliwości wejścia patentu jako przedmiotu wkładu do masy upadłościowej lub likwidacyjnej oraz zdolność poddania przedmiotu wkładu egzekucji. Jednak obok powyższych kryteriów zdolności aportowej wymienia się także inne, których sprecyzowanie względem konkretnego patentu stwarza dla przedsiębiorcy – wynalazcy większe problemy. Zaliczamy do nich możliwość oznaczenia przedmiotu wkładu oraz umieszczenia go w bilansie spółki, czyli tzw. zdolność bilansową. Analizując kryterium oznaczenia, należy pamiętać, że umowa spółki powinna szczegółowo określać przedmiot wkładu, a zatem aportem może być tylko takie prawo, które da się wyodrębnić i opisać. Jeżeli przedsiębiorca chce oznaczyć swój przedmiot powinien wskazać w umowie tytuł wynalazku oraz, co istotne, numer patentu, czyli cyfrowo oznaczone prawa wyłączne, określone w decyzji Urzędu Patentowego RP i figurujące w bazach urzędowych. W praktyce, w przypadku aportu w postaci patentu, do umowy spółki załączony powinien zostać wyciąg potwierdzający dane zawarte w rejestrze patentowym, prowadzony przez Urząd Patentowy R.P. W przypadku kryterium tzw. zdolności bilansowej powstaje wątpliwość czy określone w Ustawie o rachunkowości „prawo do patentów” oznacza patent czy prawo do jego uzyskania? Określenie to nie jest jasne i budzi wątpliwości. Jednak ujęte w bilansie wartości niematerialne i prawne oznaczają tylko nabyte tytuły, zatem zwrot „prawo do patentów” oznacza konkretny patent, który powinien nadawać się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok i być przeznaczony do używania na potrzeby jednostki.

Angielski termin „mergers & acquisitions” (M&A), definiowany również jako „fuzje i przejęcia” używany jest to określenia ogółu procesów dotyczących transakcji z udziałem spółek, w wyniku których dochodzi do ich połączenia, podziału albo przekształcenia. M&A obejmuje także zmiany w strukturach właścicielskich tychże spółek dokonujące się np. w spółkach kapitałowych poprzez zbywanie lub nabywanie udziałów lub akcji. Ponadto, w praktyce gospodarczej termin M&A używany jest także w ujęciu funkcjonalnym, tj. w odniesieniu do samego procesu przekształcania się przedsiębiorstw, jak też w ujęciu podmiotowym, tj. dla opisania całej branży usługodawców działających na rynku transakcji M&A.

Na rozwój transakcji typu M&A wpływ mają rozmaite czynniki wywołujące przemiany w gospodarce krajowej, takie jak postęp technologiczny, międzynarodowa współpraca gospodarcza, czy też zmiana preferencji konsumpcyjnych, które kształtują strukturę gospodarczą oraz poziom efektywności gospodarowania. Zmieniająca się rzeczywistość gospodarcza narzuca zatem konieczność wypracowania przez przedsiębiorstwa określonych strategii rozwoju. Realizacja procesów M&A może mieć między innymi na celu zwiększenie efektywności działania przedsiębiorstwa, ograniczenie kosztów jego funkcjonowania, zwiększenie udziału w rynku, wykorzystanie nadwyżek finansowych, pozyskanie zasobów ludzkich, czy też ograniczenie ryzyka inwestycyjnego.

W przekształceniach przedsiębiorstw w ramach procesów M&A dopuszczalne jest wyodrębnienie poszczególnych faz, na które składają się m. in.: faza przygotowawcza, faza transakcyjna (dotycząca dokonywanego przekształcenia) oraz faza końcowa. Podstawowym, a zarówno początkowym krokiem jest wyodrębnienie celu oraz formy, w jakiej będzie przebiegał proces dotyczący zainteresowanych przedsiębiorstw. Następnie w ramach wzajemnego zapoznania się uczestniczących w transakcji podmiotów zaleca się dokonanie zabezpieczenia interesów stron (np. poprzez zawarcie stosownych umów o nieujawnianiu szczegółów dokonywanej transakcji oraz informacji poufnych dla stron lub stanowiących tajemnicę ich przedsiębiorstwa).

Przykładowo jako transakcję typu M&A wskazać można proces prywatyzacji jednoosobowej spółki Skarbu Państwa oraz jej spółek zależnych. Czynnością wstępną transakcji jest przeprowadzanie (typowo) szczegółowej analizy sytuacji prawnej przedmiotowych spółek (tzw. due diligence). Warto również sporządzić memoranda informacyjne dotyczące prywatyzowanych spółek oraz prospekty emisyjne dotyczące zagadnień prawnych związanych z transakcją. Następnie potencjalni inwestorzy w toku procesu prywatyzacyjnego składają swoje oferty. Inwestorzy, których oferty zostaną wybrane zostają zaproszeni do udziału w negocjacjach. W związku z dokonanym wyborem sporządzane są umowy sprzedaży udziałów bądź akcji, których podpisanie stanowi sfinalizowanie transakcji M&A. W fazie końcowej zostają również przeprowadzone pozostałe czynności, głównie o charakterze porządkowym, takie jak ujawnienie dokonanego przekształcenia w odpowiednim rejestrze lub ewidencji, które finalizują procedurę.

Poszukiwanie rozwiązań dla sprostania wymaganiom wzrastającej konkurencji w dobie globalizacji gospodarczej wpływa na szerokie zainteresowanie przedsiębiorców transakcjami typu „fuzje i przejęcia (nabycia)” (z ang. „mergers and acquisitions”). Pozostawiając na boku dyskusje terminologiczne dotyczące zakresu przedmiotowego transakcji „M&A”, wskazać należy, iż w obecnym stanie prawnym istnieją dwie instytucje, odpowiadające terminowi „fuzja sensu largo”. Na gruncie bowiem Kodeksu spółek handlowych („KSH”) ustawodawca wskazuje na możliwość dokonania połączenia spółek:

1. przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie),
2. przez zawiązanie spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki (łączenie się przez zawiązanie nowej spółki).

Skutkiem dokonanego połączenia jest to, iż spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, zarówno znane, jak i nieznane w chwili połączenia. Oznacza to, że dla zaistnienia skutków w postaci uniwersalnego następstwa prawnego nie jest konieczne dokonanie żadnych dodatkowych czynności poza tymi, podejmowanymi w ramach postępowania łączeniowego, a w szczególności – nie jest potrzebna zgoda wierzycieli spółki przejętej (spółek połączonych) na zmianę dłużnika. Przytoczona jednakże zasada sukcesji uniwersalnej dotyczy praw i obowiązków cywilnoprawnych.

Tymczasem, sukcesja generalna w odniesieniu do uprawnień i obowiązków administracyjnych podlega ograniczeniom. Nie wszystkie bowiem z posiadanych przez spółki przejmowane bądź łączące się decyzji administracyjnych, w szczególności – udzielone im koncesje, zezwolenia bądź ulgi, mogą zostać przeniesione na spółki przejmujące bądź nowo zawiązane: ograniczenia te mogą wynikać bezpośrednio z przepisów prawa, jak również z samej decyzji administracyjnej. Istotnym jest przy tym, że decyzją wyłączającą sukcesję administracyjnoprawną może być wyłącznie decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi, co w konsekwencji oznacza, iż inna przedmiotowo decyzja administracyjna nie może następstwa tego wyłączyć.

Sukcesja uniwersalna w zakresie prawa administracyjnego podlega w określonych przypadkach ograniczeniu tak na gruncie KSH, jak i ustaw szczególnych. W szczególności, nie znajdzie ona zastosowania w stosunku do zezwoleń i koncesji udzielonych spółce będącej instytucją finansową, jeżeli organ, który wydał zezwolenie lub udzielił koncesji, złożył sprzeciw w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu połączenia, jak również w odniesieniu do koncesji, zezwoleń oraz ulg przyznanych przed dniem wejścia w życie KSH (tj. przez 1.01.2001 r.), o ile przepisy dotychczasowe nie przewidywały przejścia takich uprawnień na spółkę przejmującą lub na spółkę nowo zawiązaną. Wśród ustaw szczególnych wyłączenie takie wprowadza ustawa Prawo pocztowe w stosunku do zezwolenia na wykonywanie działalności pocztowej w zakresie przyjmowania, przemieszczania i doręczania w obrocie krajowym i zagranicznym przesyłek. Natomiast, na podstawie ustawy o transporcie drogowym organ, który udzielił licencji uprawniającej do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego, przenosi w drodze decyzji administracyjnej uprawnienia z niej wynikające w razie połączenia przedsiębiorcy posiadającego licencję, pod warunkiem jednakże spełnienia przez przejmującego uprawnienia wynikające z licencji wymagań wynikających z tejże ustawy dla jej udzielenia.

Należy więc mieć na uwadze, iż pomimo ustanowionej na podstawie KSH reguły, generalnie uchylającej obowiązującą w prawie administracyjnym zasadę, zgodnie z którą prawa i obowiązki o charakterze administracyjnoprawnym są związane z osobą, dla której zostały ustanowione, należy mieć na względzie przypadki wyłączenia możliwości przeniesienia określonych decyzji administracyjnych na spółkę przejmującą bądź nowo zawiązaną. Nie należy bowiem wykluczyć, że uprawnienia wynikające z takich „nieprzenoszalnych” decyzji administracyjnych mogą stanowić o możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez przejmującą bądź nowo utworzoną spółkę. Świadomość zaś istniejących ograniczeń umożliwia uprzednie zaplanowanie i podjęcie działań, gwarantujących osiągnięcie postawionych przed łączącymi się spółkami efektów synergii.

Problematyka łączenia się spółek w trybie art. 491 i nast. k.s.h. dotyczy zazwyczaj podmiotów, które aktywnie prowadzą działalność gospodarczą, co z kolei niejednokrotnie wiąże się z koniecznością uczestniczenia w procesach sądowych w charakterze strony. Powstaje zatem zagadnienie wpływu łączenia się spółek i związanej z tym sukcesji uniwersalnej na wszczynanie nowych oraz na dalsze prowadzenie uprzednio wszczętych sporów sądowych.

W świetle przepisów k.p.c. i k.s.h. można stwierdzić, że jeśli do połączenia spółek doszło jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego, to odpowiednio powodem lub pozwanym co do zasady może być tylko spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana, a nie np. spółka przejmowana. Jeżeli natomiast do sukcesji uniwersalnej w ramach łączenia się spółek doszło już po wszczęciu postępowania przed Sądem, to – jeśli stroną takiego postępowania była spółka przejmowana (lub spółka łącząca się w rozumieniu art. 492 § 1 pkt 2 k.s.h.) – takie postępowanie co do zasady powinno toczyć się dalej z udziałem spółki przejmującej (lub spółki nowo zawiązanej) będącej ogólnym następcą prawnym. Niekiedy może się jednak zdarzyć, że po połączeniu się spółek – z uwagi na przedmiot procesu lub szczególną sytuację procesową – kontynuowanie procesu oraz wydanie wyroku nie będzie już możliwe.

Pełnomocnik procesowy spółki zgłaszającej się w procesie jako sukcesor uniwersalny powinien wykazać przed Sądem swoje umocowanie, a także ogólne następstwo prawne, na które się powołuje. Sukcesja uniwersalna z art. 494 § 1 k.s.h. może być wykazana przez każdy z podmiotów uczestniczących w procesie stosownym odpisem z rejestru przedsiębiorców (KRS), zawierającym informację (wpis) o połączeniu się spółek. Dokument ten – o ile został wydany w formie papierowej przez Centralną Informację Krajowego Rejestru Sądowego – z mocy art. 4 ust. 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym ma moc dokumentu urzędowego. Należy przy tym podkreślić, że art. 17 wyżej wymienionej ustawy ustanawia domniemanie prawdziwości danych wpisanych do rejestru przedsiębiorców, a wedle art. 8 tejże ustawy rejestr przedsiębiorców jest jawny i każdy ma prawo dostępu do danych w nim zawartych oraz do otrzymania poświadczonych odpisów z tegoż rejestru. Stąd wykazanie sukcesji uniwersalnej i wskazanie ogólnego następcy prawnego (w ramach art. 494 § 1 k.s.h.) z reguły nie nastręcza trudności (także w przypadku, którego dotyczy art. 788 § 1 k.p.c.).