Pełnienie funkcji członka zarządu w spółce kapitałowej wiąże się ze sporym prestiżem, ale jednocześnie obarczone jest olbrzymią odpowiedzialnością. Za niedopełnienie obowiązków, nienależyte ich wypełnienie czy wypełnienie niezgodnie z przepisami obowiązującego prawa, członkowie zarządu podlegać będą odpowiedzialności karnej.
Zachowanie członka zarządu, które doprowadza do sytuacji, w której spółka nie jest w stanie wywiązać się z nałożonych na nią roszczeń czy zobowiązań, powoduje, że sięgnąć można po uzupełniającą odpowiedzialność członków zarządu lub innych osób, które miały bezpośredni wpływ na sprawy spółki. Takim rodzajem odpowiedzialności obok odpowiedzialności wynikającej z kodeksu spółek handlowych jest właśnie odpowiedzialność karna, związana z wszelkimi naruszeniami obowiązku dbania o interesy spółki.
Sytuacje, gdy członkowie zarządu podlegają odpowiedzialności karnej można podzielić na dwie grupy: 1) zachodzi wtedy, gdy popełniają oni przestępstwa w związku z wykonywaniem swoich funkcji w zarządzie 2) zachodzi wtedy, gdy popełniają przestępstwo przy okazji zasiadania w zarządzie, wykorzystując swoją pozycję i popełniając przestępstwo nie związane z samą działalności spółki.
Najczęstszym rodzajem czynu zabronionego popełnianym przez członków zarządu w związku z wykonywaniem swoich funkcji w spółce jest udaremnianie lub uszczuplanie wierzyciela. Zgodnie z art. 300 kodeksu karnego członek zarządu odpowiada za udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia swojego wierzyciela poprzez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążanie albo uszkadzanie składników swojego majątku. W takim przypadku członkowie zarządu podlegają karze pozbawienia wolności do lat trzech. Ponadto członek zarządu podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch za lekkomyślne doprowadzanie do swojej upadłości lub niewypłacalności. Takiej samej karze podlegać będą członkowie zarządu, którzy w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości spółki, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłacają lub zabezpieczają tylko niektórych z nich, działając na szkodę pozostałych (art. 302 k.k.).
Niezgłoszenia w odpowiednim terminie o wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki, także rodzi po stronie członków zarządu takiej spółki odpowiedzialność karną. Mogą oni – zgodnie z art. 586 k.s.h. – podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Członkowie zarządu ponoszą również odpowiedzialność karną wynikającą z ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. Zgodnie z art. 371 tej ustawy sąd może orzec „pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości.”
Dodatkowo członkowie zarządu mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej m.in. za niedopełnienie obowiązków bądź nadużycie uprawnień. Zgodnie z treścią art. 296 § 1-2 k.k. kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli sprawca przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Gdy zaś działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Główną przesłanką odpowiedzialności na podstawie art. 296 K.k. jest wyrządzenie zarządzanej przez siebie spółce znacznej szkody. Odpowiedzialność karna członków zarządu jest zatem ograniczona jedynie do przypadków, w których szkoda jest znaczna, tj. opiewa na kwotę powyżej 200 000 PLN.
Podkreślić należy, że szkodą w rozumieniu art. 296 K.k. może być nie tylko uszczerbek w istniejącym majątku tzw. damnum emergens (np. zniszczenie sprzętu należącego do spółki), ale także utracona korzyść tzw. lucrum cessans (np. niedoprowadzenie do kontraktu mogącego przynieść istotny przychód).
Najczęstszym rodzajem czynu zabronionego popełnianym przez członków zarządu przy okazji zasiadania w zarządzie jest sprzeniewierzenie określone w art. 284 § 2 k.k. W zakres wskazanego czynu zabronionego wchodzić będą wszystkie sytuacje, kiedy członek zarządu otrzymuje jakąś rzecz ruchomą należącą do majątku spółki np. służbowego laptopa czy komórkę, a potem oddaje tą rzecz w wyłączne używanie innej osobie, np. swojemu dziecku czy małżonkowi/małżonce. Sprzeniewierzeniem będzie zatem każde rozporządzenie przedmiotem powierzonym do używania.
Członkowie zarządu mogą również ponosić odpowiedzialność za innego rodzaju przestępstwa np. oszustwo czy pranie brudnych pieniędzy, kradzież, łapownictwo bierne lub czynne, a także za przestępstwa skarbowe. W niniejszej publikacji wybrane zostały jedynie przykładowe rodzaje czynów zabronionych, których popełnienie może być zarzucane członkom zarządu.
Podsumowując wskazać należy, że odpowiedzialność karna, jakiej podlegają członkowie zarządu ma przede wszystkim na celu nie dopuszczenie do sytuacji działania na szkodę spółki przez organy zobowiązane ustawowo i umownie do dbania o jej interesy i jej reprezentowanie.
Autor: Beata Walczyńska – Zbylut, adwokat, Kancelaria Chałas i Wspólnicy