Wiele innowacyjnych projektów nie jest tworzonych do „szuflady”, ale są wdrażane i wykorzystywane gospodarczo. Szybkie wdrożenie umożliwia twórcom, pozyskanie dalszych środków na kontynuowanie działalności innowacyjnej. Zgodnie z ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo Własności Przemysłowej dalej p.w.p „przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym terytorium Rzeczpospolitej Polskiej” (art.63 ust.1). Przepis ten w sposób pozytywny określa treść patentu.
Aby uniknąć niebezpieczeństwa naruszenia cudzych praw własności intelektualnej należy przeanalizować i zinterpretować zastrzeżenia patentowe rozwiązań podobnych. Zgodnie z art. 63 ust.2 p.w.p. zakres przedmiotowy patentu określają zastrzeżenia patentowe zawarte w opisie patentowym, a więc mają zasadnicze znaczenie z punktu widzenia interesu zgłaszającego. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie problematyki interpretacji zastrzeżeń patentowych.
Zastrzeżenia patentowe stanowią podstawową część dokumentacji zgłoszeniowej wynalazku, niezbędnej do oceny zdolności patentowej przedmiotu zgłoszenia. Jako zwerbalizowany (więc z istoty rzeczy niedoskonały) przekaz informacji, zastrzeżenia patentowe dla sprecyzowania przedmiotu ochrony patentowej, wymagają dokonania wykładni. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie mają cechy języka zastrzeżeń patentowych. Określa się go mianem języka techniczno-prawnego.
Zastrzeżeniami patentowymi w opisie wynalazku określa się krótkie, słowne przedstawienie cech charakteryzujących wynalazek, uzasadniających jego zdolność patentową, tzn. nowość, poziom wynalazczy i przemysłową stosowalność. Zastrzeżenia patentowe powinny jednoznacznie określać przedmiot żądanej ochrony przez podanie jego cech technicznych w formie jasnej i zwięzłej (każde zastrzeżenie powinno być ujęte jednym zdaniem). Określają one istotę wynalazku oraz zakres przedmiotowy jego ochrony prawnej.Zastrzeżenia patentowe można rozpatrywać w aspekcie technicznym, prawnym i ekonomicznym. W aspekcie technicznym zastrzeżenie patentowe określa rozwiązanie zagadnienia technicznego, przy zastosowaniu wskazanych środków technicznych i w konsekwencji osiągnięcie założonego celu. Wskazana jest ostrożność przy przedstawianiu istoty rozwiązania, którą patent ma chronić, aby nie wskazać sposobu jego technologicznej realizacji. Należy także umiejętnie sprecyzować przeszkodę, której ominięcie wymaga zwrócenia się do uprawnionego z patentu, o zawarcie odpowiedniej umowy umożliwiającej rozwiązanie problemu technicznego.
W aspekcie prawnym istotne jest określenie zakresu przedmiotowego opatentowanego wynalazku, czyli ustalenie granic jego ochrony i wyznaczenie zakresu praw wyłącznych udzielonych uprawnionemu z patentu (ma to szczególne znaczenie w postępowaniu o unieważnienie lub naruszenie patentu). Zastrzeżenie patentowe powinno wyraźnie określić, co podlega ochronie i czego bez uzyskania zezwolenia uprawnionego nie wolno zarobkowo i zawodowo wykorzystywać.
W aspekcie ekonomicznym zastrzeżenie patentowe powinno/może stanowić kryterium do ustalenia przewidywanych lub uzyskanych korzyści z zastosowanego wynalazku. Może to mieć znaczenie zwłaszcza wtedy, gdy w wyniku wdrożenia wynalazku jego twórca (właściciel) nabywa prawo do wynagrodzenia. W prawie własności przemysłowej rozróżniamy dwa rodzaje zastrzeżeń patentowych:
- niezależne, które nie powołuje się na żadne zastrzeżenie dotyczące wynalazku,
- zależne, które powołuje się na inne zastrzeżenie lub zastrzeżenia odnoszące się do tego samego wynalazku.
Zastrzeżenie niezależne, zgodnie z art.8 ust.1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 2001 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów przemysłowych, ze zm. zawiera:
- część nieznamienną, która obejmuje zespół cech technicznych, niezbędnych do określenia przedmiotu wynalazku.
- część znamienną, poprzedzoną zwrotem „znamienny tym, że”, w której podane są zwięźle te cechy techniczne zastrzeganego wynalazku, które wyróżniają się spośród innych rozwiązań technicznych, mających zespół cech technicznych określonych w części niezamiennej zastrzeżenia patentowego niezależnego.
Zastrzeżenie zależne zawiera:
- krótkie oznaczenie zastrzeganego przedmiotu,
- powołanie się na zastrzeżenie lub zastrzeżenia, od którego lub od których jest ono zależne,
- część znamienną, poprzedzoną słowami „znamienny tym, że”, podającą cechy znamienne zastrzegane dodatkowo danym zastrzeżeniem zależnym.
W literaturze podkreśla się, że rozwiązanie techniczne stanowiące wynalazek jest zdefiniowane w całym zastrzeżeniu, tzn. zarówno w jego części znamiennej, jak i nieznamiennej. Należy mieć więc na względzie, iż naruszenie zastrzeżenia zależnego jest w każdym przypadku jednocześnie naruszeniem zastrzeżenia niezależnego, do którego dane zastrzeżenia zależne odsyła.
Przy rozważaniu wykładni zastrzeżeń patentowych, zachodzi pytanie o kryteria interpretacyjne. W praktyce wykładnia (interpretacja) zastrzeżeń patentowych jest zadaniem trudnym, gdyż obok aspektów prawnych występują zagadnienia techniczne. Identyfikacja przedmiotu wynalazku oraz określenie zakresu, w jakim wynalazek jest objęty ochroną stanowi podstawowy cel interpretacji zastrzeżeń patentowych. Można zatem stwierdzić, że zastrzeżenia patentowe mają kluczowe znaczenia zarówno dla uprawnionego, jak i dla osób, które chcą korzystać z rozwiązań podobnych i zależy im na ustaleniu, czy przez swoje działanie nie wkraczają w monopol prawny uprawnionego, określony w art. 63 p.w.p.
Jeszcze pod rządami uchylonej ustawy o wynalazczości z 1972 r., została zapoczątkowana dyskusja dotycząca wykładni zastrzeżeń patentowych. Niektórzy autorzy przyjmowali literalną interpretację, uważając, iż przemawia za tym wymóg pewności prawa, a także okoliczność, że o konkretnej treści zastrzeżeń decyduje właśnie sam uprawniony, a zatem brak jest powodów, aby przyznać mu ochroną szerszą od tej jakiej sam żądał. Część doktryny opowiadała się za rozszerzającą wykładnią zastrzeżeń, podnosząc, iż zakres ochrony powinien być skorelowany z istotą rozwiązania – chociażby dosłowna treść zastrzeżeń ograniczyła go. Zakres ochrony powinien być określony drogą wykładni zastrzeżeń dokonywanych za pomocą dostępnych środków interpretacji. W literaturze podnosi się, iż pominięcie jakiejś cechy technicznej w zastrzeżeniu, mimo iż została ona ujawniona w opisie, powoduje że nie jest ona objęta ochrona patentową. Natomiast w wypadkach, w których interpretacja zastrzeżeń budzi wątpliwości, należy sięgnąć do opisu.
W dniu 1 marca 2004 r. Polska przystąpiła do Europejskiej Organizacji Patentowej. Od tej daty patenty europejskie obowiązują również na terytorium RP na mocy Konwencji o udzielaniu patentów europejskich, sporządzonej w Monachium w dniu 5 października 1973 r., ze zm. (European Patent Convention, EPC) dalej konwencja monachijska. Zgodnie z ustawą z dnia 16 marca 2003 o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w RP, przez uzyskanie patentu europejskiego, w którym Polska zostaje wyznaczona jako kraj ochrony, nabywa się takie same prawa, jakie przyznaje patent udzielony na podstawie p.w.p.
Zwraca się uwagę w literaturze na kolizję pomiędzy przepisami p.w.p. a zapisami umowy międzynarodowej. Powstała sytuacja w której zakres ochrony wynalazku na terytorium Polski jest różny i zależy od tego, czy patent jest udzielony przez Europejski Urząd Patentowy czy przez Urząd Patentowy RP, dalej UP RP. Zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP „umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową”. Od daty przystąpienia Polski do Konwencji monachijskiej, należy więc zasady interpretacji zastrzeżeń patentowych przyjęte w Protokole, pomimo rozbieżności unormowań, stosować również do określenia zakresu prawa z patentów udzielanych przez UP RP.
Niezwykle istotną kwestią w omawianym zagadnieniu wykładni zastrzeżeń patentowych jest ochrona rozwiązań ekwiwalentnych. Cytowany powyżej Protokół interpretacyjny do art. 69 Konwencji monachijskiej, znowelizowany w listopadzie 2000 r. wprost stanowi, iż „w celu określenia zakresu ochrony przyznanej patentem europejskim należy brać pod uwagę wszelkie elementy, które są ekwiwalentne wobec elementów określonych w zastrzeżeniach patentowych”. Problem rozwiązań ekwiwalentnych powstaje, gdy cechy chronionego wynalazku nie są realizowane w przeciwstawnym rozwiązaniu w sposób identyczny. To brzmienie Protokołu nie pozostawia wątpliwości, iż europejskie uregulowania prawa patentowego dopuszczają stosowanie rozszerzającej metody interpretacji zastrzeżeń patentowych, pozwalającej na uwzględnienie przy ustaleniu ochrony ekwiwalentów (równoważników) zastrzeżonych środków technicznych. Tak zwana teoria ekwiwalentów opiera się na założeniu, iż dwa środki techniczne są sobie równoważne, gdy służąc osiąganiu tego samego celu, spełniają te same funkcje techniczne, prowadząc do uzyskania tego samego rezultatu technicznego. Dla uznania za równoważne porównywalne środki techniczne powinny spełniać oznaczone warunki:
- tożsamy musi być ostateczny cel w postaci tego samego rozwiązania technicznego,
- zasadniczo zbieżne muszą być funkcje badanych środków technicznych w kontekście całości rozwiązania,
- efekty zastosowania środków technicznych kwalifikowanych jako równoważne.
W praktyce polskiej odniesienie się do kwestii ekwiwalentów nastąpiło przy okazji badania przez UP RP przesłanek zdolności patentowej. Nie ma natomiast, jak dotąd wykształconej linii postępowania dotyczącej określenia zakresu już udzielonego patentu. Biorąc pod uwagę konieczność synchronizacji polskiego prawa patentowego z europejskim, należy stwierdzić, że stosowanie teorii ekwiwalentów w toku interpretacji zastrzeżeń patentowych, w przypadku naruszenia patentu jest jak najbardziej dopuszczalne.
Omawiając problematykę wykładni zastrzeżeń patentowych, należy się zastanowić, czy oprócz opisu i rysunków można posłużyć się jeszcze innymi środkami w celu lepszego zrozumienia zastrzeganego wynalazku? W niektórych krajach europejskich, takich jak Austria i Holandia, w wyjątkowych sytuacjach, kiedy brzmienie zastrzeżeń jest niejasne lub dwuznaczne, dopuszcza się odwołanie nie tylko do rysunków i opisu, ale też do innych dokumentów związanych z postępowaniem przed urzędem patentowym. W polskiej doktrynie został w tym zakresie wyrażony pogląd, że wola zgłaszającego, udokumentowana na etapie wymiany korespondencji z urzędem patentowym, może mieć znaczenie w trakcie postępowania o naruszenie, w sytuacji, gdy wynika z niej, że uprawniony ograniczył sam zakres ochrony, np. wyłączając z niej rozwiązania ekwiwalentne.
Zastrzeżenia patentowe nie mogą być traktowane jako oświadczenie woli, a więc nie jest możliwe bezwarunkowe stosowanie przy ich interpretacji reguł właściwych dla oświadczeń woli. Ponieważ patent kreuje względem osób trzecich pewne obowiązki o charakterze abstrakcyjnym i generalnym, można doszukać się pewnej analogii z tradycyjnymi aktami prawnymi i przy ich interpretacji stosować zasady podobne jak przy wykładni przepisów. Patent, który jest udzielany w postępowaniu o charakterze administracyjnym, na podstawie decyzji UP RP, ma też niewątpliwie bliskie konotacje z decyzjami administracyjnymi, ale i taka kwalifikacja nie stwarza możliwości stosowania konkretnych reguł interpretacyjnych .
Na zakończenie należy podkreślić, że zastrzeżenia patentowe mają istotną wartość nie tylko dla samego uprawnionego, lecz także dla osób, którym zależy na ustaleniu, czy przez swoje działanie nie naruszą patentu należącego do innej osoby. Ustalenie to nabiera szczególnego znaczenia w kontekście poniesionych nakładów na wdrożenie do produkcji powstałego rozwiązania. Dokonanie wykładni zastrzeżeń patentowych to zadanie wymagające wiedzy nie tylko technicznej, lecz także prawniczej, a nawet ekonomicznej, dlatego istotne jest, aby powierzyć je osobie profesjonalnie przygotowanej do wykonywania takich zadań.