Na pytania czytelników „Forum Samorządowego” odpowiada Małgorzata Leśniak, radca prawny w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
Czy pracodawca może zażądać od pracownika (JST) powrotu z urlopu i czy pracodawca musi uzasadnić swoje żądanie?
-Bardziej pasującym tu określeniem jest „odwołać pracownika z urlopu”, zgodnie z art. 167 k.p., mającym odpowiednie zastosowanie. Zgodnie z tym przepisem pracodawca może odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego tylko wtedy, gdy jego obecności w pracy wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Przepisy prawa nie precyzują, jakie to mają być okoliczności – przyjmuje się, że obiektywnie wyjątkowe i nie przewidziane. Odwołanie może zatem nastąpić, gdy zostaną łącznie spełnione dwie przesłanki: obecność pracownika jest niezbędna oraz zaistnieją okoliczności nieprzewidziane, wiążące się z zapewnieniem należytego toku pracy.
Czy pracodawca może zażądać poinformowania o miejscu pobytu i sposobie kontaktu z pracownikiem przed jego wyjazdem na urlop?
-W istocie nie ma takiego przepisu, który by uprawniał pracodawcę do żądania takich informacji. Jednakże czasem z uwagi na pełnione funkcje lub w zamian za dodatkowe gratyfikacje umowa o prace może przewidywać takie uprawnienie pracodawcy. Na pewno jest to dobra wola pracownika, jeśli poda dane kontaktowe miejsca urlopowania, jednakże pracodawca nie może wyciągnąć ujemnych konsekwencji w stosunku do pracownika, który tego nie zrobi.
Czy pracodawca, wzywając pracownika do powrotu może określić czas, jaki daje pracownikowi na powrót z urlopu? Np. w przypadku, gdy pracownik przebywa za granicą zażądać szybkiego powrotu samolotem.
-Owszem, pracodawca może zakreślić pracownikowi czas do powrotu, jednakże w granicach rozsądku. Nie może oczekiwać, że w ciągu godziny pracownik wróci np. z Australii. Jeśli pracodawca obliguje pracownika do jak najszybszego powrotu, nawet z wykorzystaniem linii lotniczych, to musi się liczyć z tym, że zmuszony będzie ponieść koszt biletu lotniczego.
Czy pracodawca jest zobowiązany do zwrotu kosztów podróży i kosztów niewykorzystanych wakacji?
-Tak, zgodnie z treścią art. 167 § 2 kp. pracodawca jest zobowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika, które są w bezpośrednim związku z odwołaniem z urlopu. Należy zaznaczyć, że w grę wchodzą nie tylko koszty, które poniósł sam pracownik z tytułu odwołania go z urlopu, ale także takie koszty, które poniosła jego rodzina, jeśli wskutek nagłego powrotu do pracy pracownika członkowie jego rodziny również zmuszeni byli przerwać wypoczynek. Pracownik nie może jednak żądać zwrotu np. kosztów zakupionej odzieży, jedzenia, sprzętu sportowego. Należy też nadmienić, że to pracownik musi udowodnić wysokość tych kosztów i ich bezpośredni związek z odwołaniem z urlopu. Czy pracodawca powinien zwrócić koszty powrotu członków rodziny wezwanego z urlopu pracownika (np. powrotu samolotem pracownika z dziećmi).
-Tak. Jeśli w skutek odwołania z urlopu członkowie rodziny zostali zmuszeni do przerwania swojego wypoczynku, to pracodawca jest zobligowany ponieść również koszty ich powrotu. Np. w sytuacji, gdy ojciec urzędnik wyjechał z dwiema niepełnoletnimi córkami na dalekie wakacje i nie może ich tam zostawić.
Czy pracodawca może zażądać wykonania pracy w miejscu odbywania urlopu np. odebrania telefonu, wykonania analizy dokumentów, przesłania odpowiedzi na list itp. (zamiast odwołania z urlopu).
-Na to pytanie należy również odpowiedzieć negatywnie. Urlop wypoczynkowy powinien być „nieprzerwany”. Ma on na celu przede wszystkim wypoczynek, relaks oraz czasowe odizolowanie od myślenia i koncentrowania się na pracy, zatem nie można wymagać od pracownika, by w czasie urlopu wykonywał swoje służbowe obowiązki, byłaby to de facto praca. Taki pracownik po prostu nie odpocznie, a w tym przypadku przepisy prawa pracy chronią właśnie wypoczynek pracownika. Jednakże pozostaje tzw. „dobra wola pracownika”, co oznacza jeśli sam na to się zgodzi, to nie może mieć pretensji do pracodawcy. Sugeruję zatem asertywność.
Czy za tego typu pracę należy się dodatkowe wynagrodzenie lub dodatkowy dzień pracy?
-Nie, kodeks nie przewiduje takiej możliwości jak zobowiązanie pracownika, by pracował w czasie urlopu. Jeśli jest on niezbędny w pracy, pracodawca powinien odwołać pracownika z urlopu i wysłać go na nieprzerwany urlop w innym terminie. Inaczej dzielenie urlopu wypoczynkowego z jednym dniem pracy wypacza sens tej instytucji i jest sprzeczne z zasadami prawa pracy. Natomiast za każdą godzinę pracy należy się wynagrodzenie.
Czy jeżeli pracownik uzna, że jego odwołanie z urlopu nie było konieczne może domagać się odszkodowania?
-Tak, zgodnie z art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych i poprzez art. 300 k.p. na zasadzie określonej w art. 471 k.c. może domagać się odszkodowania. Jednakże pracownik będzie zmuszony udowodnić pracodawcy, że nie było podstaw do odwołania go z urlopu oraz, że poniósł z tego tytułu szkodę.
Odpowiedzi na poniżej zadane pytania należy szukać w regulacjach Kodeksu pracy zgodnie z odesłaniem art. 43 ustawy o pracownikach samorządowych.