W razie śmierci pracodawcy Fundusz nie zapłaci odszkodowania

Pracownicy zatrudnieni przez przedsiębiorcę – osobę fizyczną nie mają możliwości uzyskania odszkodowania za okres wypowiedzenia, w przeciwieństwie do tych zatrudnionych przez pracodawców niebędących osobami fizycznymi. Co do zasady zgon osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą powoduje z dniem jej śmierci wygaśnięcie umów o pracę zatrudnianych przez nią pracowników. Zgodnie z art. 632 § 2 kodeksu pracy pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. I choć przepis ten nie określa, od kogo pracownik może dochodzić takiego odszkodowania, nie budzi wątpliwości, że zobowiązani do jego zapłaty są spadkobiercy zmarłego, którzy wstępują w jego prawa i obowiązki pracodawcy (por. uchwała SN z 22.02.1994 r., I PZP 1/94). Gdy jednak spadkobiercy przyjmą spadek z dobrodziejstwem inwentarza (lub go odrzucą), a majątek zmarłego przedsiębiorcy nie wystarczy na zaspokojenie roszczeń pracowniczych, pracownicy na uzyskanie należnego im odszkodowania praktycznie nie mają żadnych szans. Fundusz zapłaci tylko zaległe wynagrodzenia
Roszczenia pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy są zaspokajane przez Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na zasadach określonych ustawą z 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.). Ustawa ta pojęcie niewypłacalności pracodawcy wiąże nie tylko z upadłością przedsiębiorcy, ale także m.in. z zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej przez pracodawcę będącego osobą fizyczną (art. 8 ust.1 pkt 6 ustawy). Zaspokojeniu ze środków Funduszu, w ustalonym ustawą zakresie, podlegają nie tylko nieuregulowane przez pracodawcę wynagrodzenia za pracę, ale również przysługujące pracownikowi na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy wynagrodzenie za czas przestoju, za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za czas niezdolności do pracy wskutek choroby, wynagrodzenie za czas urlopu i ekwiwalent za urlop niewykorzystany, dodatki wyrównawcze, odprawy ze zwolnień grupowych oraz odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia (art.12 ust.2 ustawy). Ponieważ ustawa nie wymienia niezaspokojonych roszczeń o odszkodowanie z art. 632 § 2 kodeksu pracy, pracownicy zatrudniani przez osoby fizyczne znajdują się w gorszej sytuacji niż pracownicy innych podmiotów. Pomimo że wskazane odszkodowanie ma charakter zadośćuczynienia za „pozbawienie” okresu wypowiedzenia i pełni funkcję zbliżoną do wypłacanego przez Fundusz odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia, to jednak w razie problemów z wyegzekwowaniem tego świadczenia od spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy, pracownicy nie mogą liczyć na jego uzyskanie z Funduszu. Tym bardziej zasadnym wydaje się postulat poszerzenia zakresu świadczeń wypłacanych przez Fundusz, tak aby wynikające z kodeksu pracy odszkodowanie dla pracowników zmarłego przedsiębiorcy nie było roszczeniem, którego pracownik nie jest w stanie zrealizować. Fundusz bez roszczenia do spadkobierców o zwrot wypłaconych kwot
Argumentem przeciwko rozszerzeniu zakresu art.12 ust.1 ustawy o odszkodowania przewidziane art. 632 § 2 kodeksu pracy nie powinna być też okoliczność, że pomimo przejścia na Fundusz, z mocy prawa, roszczenia o zwrot wypłaconych świadczeń pracowniczych, Fundusz nie będzie w stanie zrealizować tego roszczenia wobec spadkobierców zmarłego pracodawcy. Zgodnie bowiem z art.23 ust.1 ustawy Funduszowi przysługuje takie roszczenie wobec pracodawcy, likwidatora lub innej osoby zarządzającej majątkiem pracodawcy lub do masy upadłości. Podobne stanowisko zajął SN w wyroku z 05.11.2003 r. (IV CK 62/02) stwierdzając, że nie można dokonywać wykładni rozszerzającej ustawy poprzez powiększenie listy podmiotów, wobec których roszczenia przechodzą na Fundusz. W konsekwencji skoro art.23 ust.1 ustawy nie mówi o spadkobiercach pracodawcy, to przepis ten nie ma do nich zastosowania.
Abstrahując od ww. stanowiska SN, istotnym jest zapewnienie pracownikom możliwości zaspokojenia przez Fundusz także nieuregulowanego przez spadkobierców zmarłego pracodawcy odszkodowania, gwarantowanego przez art. 632 §2 kodeksu pracy. Wyłączenie możliwości uzyskania ze środków Funduszu tego odszkodowania różnicuje na niekorzyść sytuację pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę – osobę fizyczną w porównaniu z pracownikami, których zatrudniają pracodawcy niebędący osobami fizycznymi.