Umowa poręczenia jest instytucją osobistego zabezpieczenia przed niewypłacalnością kontrahenta. Stanowi jedną z metod stosowanych przez przedsiębiorców, której celem jest zarówno wzmocnienie odpowiedzialności dłużnika wobec wierzyciela, jak i wpływ na jego wiarygodność. Jakie są zatem podstawowe cechy tego stosunku prawnego?
Zgodnie z art. 876 z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U.Nr 16, poz. 93) poręczenie jest umową, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał. Poręczenie w zasadzie może odnosić się do każdego zobowiązania. Przedmiotem poręczenia mogą być zatem nie tylko świadczenia pieniężne, ale także np. osobiste.
Strony umowy poręczenia
Stronami umowy poręczenia są poręczyciel i wierzyciel. Dłużnik nie jest stroną przedmiotowego stosunku prawnego, co więcej nie musi nawet wyrazić na niego zgody. Poręczyciel zaciąga własne zobowiązanie, gwarantując wierzycielowi – swoim majątkiem – wypłacalność dłużnika. Ustawowa definicja umowy poręczenia nie zawiera postanowienia w przedmiocie odpłatności poręczenia, nie oznacza to, że poręczenie nie może być udzielone odpłatnie (wyr. SA w Katowicach z dnia 20.10.2009 V ACa 339/09).
Oświadczenie poręczyciela
Umowa poręczenia jest umowa konsensualną. Zgodnie z treścią § 2 art. 876 k.c. oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Należy zatem wskazać, że ustawodawca nie wymaga, co jest często pomijane w praktyce, formy pisemnej dla oświadczenia wierzyciela. Oświadczenie wierzyciela o przyjęciu poręczenia może być złożone w każdy sposób ujawniający w sposób dostateczny jego wolę (wyrok SN z dnia 26.08.1976, I CR 339/76).
Poręczenie jako umowa akcesoryjna
Umowa poręczenia jest umową akcesoryjną w stosunku do zobowiązania (umowy) głównego, a strony nie mogą wyłączyć tej akcesoryjności. Wskazane związanie jednoznacznie wpływa na ważność umowy i rodzaj zobowiązania poręczenia. Przejawia się ona tym, że nieważność długu głównego pociąga za sobą nieważność poręczenia. Wyjątkiem jest jedynie przypadek unormowany w art. 887k.c., zgodnie z którym w razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych. Wówczas poręczyciel, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć, powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny.
Istnienie długu w momencie zawarcia umowy poręczenia.
Należy wskazać, że przepisy prawa nie wymagają aby umowa poręczenia obejmowała jedynie dług istniejący. Poręczenie za dług przyszły jest jednak ograniczone poprzez konieczność precyzyjnego wskazania w pisemnym oświadczeniu poręczyciela wysokości odpowiedzialności poręczyciela. zobowiązania Powyższe może mieć duże znaczenie dla zapewnienia wiarygodności między kontrahentami. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego należy wskazać, że nieważne jest poręczenie obejmujące nieokreśloną grupę zobowiązań dłużnika głównego lub wszystkie zobowiązania dłużnika wobec wierzyciela (wyr. SN z dnia 29.05.2005r., V CK 827/04). Ponadto poręczenie, zarówno za dług już istniejący, jak i za dług przyszły, może być terminowe albo bezterminowe. Istotnym jest, że w sytuacji bezterminowego poręczenia za dług przyszły, poręczenie może być – przed powstaniem długu głównego odwołane przez poręczyciela w każdym czasie.
Zakres poręczenia
Poręczyciel, w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia umownego, odpowiada względem wierzyciela jak współdłużnik solidarny dłużnika głównego. Natomiast zakres odpowiedzialności poręczyciela każdorazowo wynika z umowy poręczenia. Jednak zobowiązanie poręczyciela nie może wykraczać poza zakres zobowiązania głównego. Nadto czynność prawna, dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. W przypadku braku odmiennego uregulowania umownego, odpowiedzialność poręczyciela obejmuje – poza świadczeniem głównym – również należności uboczne np. odsetki za opóźnienie czy kary umowne.
Moment wymagalności odpowiedzialności poręczyciela
Należy podkreślić, że poręczyciel jest zobligowany do spełnienia świadczenia dopiero w momencie powstania wymagalności długu głównego. Co więcej, wierzyciel powinien niezwłocznie powiadomić poręczyciela o opóźnieniu dłużnika głównego z spełnieniem świadczenia.