Rozmowa z Małgorzatą Leśniak, radcą prawnym Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Czy urzędnik, zostając w pracy po godzinach, może liczyć na dodatkowe wynagrodzenie lub dni wolne? W jakiej wysokości?
Zgodnie z art. 42 ustawy o pracownikach samorządowych, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta. Jednakże pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym, że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu. Ustawodawca tutaj daje pracownikowi alternatywę. To pracownik decyduje w istocie, który ekwiwalent mu bardziej odpowiada – dni wolne czy wynagrodzenie.
Należy zaznaczyć, że co do zasady, niefortunnym jest stwierdzenie, że „pracownik może liczyć”. Zapłata za nadgodziny stanowi element wynagrodzenia, zaś podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest wypłacanie należnego pracownikowi wynagrodzenia. Naruszenie tego obowiązku stanowi przyczynę do rozwiązania umowy o pracę z winy pracodawcy.
Czy kierownik urzędu może zmusić pracownika do pracy dodatkowej?
Na powyżej zadane pytanie należy zdecydowanie odpowiedzieć „nie”. Nikogo nie można zmusić do pracy. Należy jednak zaznaczyć, że pracodawca może wydać pracownikowi polecenie służbowe, a nieuzasadniona odmowa może w takim układzie stanowić podstawę ukarania pracownika, a nawet rozwiązania stosunku pracy. Jeśli chodzi o dodatkową pracę – w rozumieniu nadgodzin – to jak wyżej już wskazano, jest ona dopuszczalna w ściśle wskazanych sytuacjach, uzasadnionych potrzebami pracodawcy. Art. 42 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych wprost przewiduje możliwość wydania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych.
Czy dodatkowy czas pracy trzeba jakoś udokumentować? W jaki sposób?
Obecność pracownika w pracy (czas pracy normowany i ponad normę) powinna być udokumentowana. Realizacja tego obowiązku przybierać może różne formy. Najczęściej wykorzystywane są w tym celu listy obecności lub karty zegarowe (magnetyczne). Mimo postępu technologicznego i coraz częstszego stosowania wspomnianych kart, doniosłą rolę nadal pełni lista obecności w formie papierowej.
Szczegółowe zasady prowadzenia ewidencji czasu pracy określa par. 8 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. nr 62, poz. 286). Zgodnie z tym przepisem pracodawca zakłada i prowadzi dla każdego pracownika kartę ewidencji czasu pracy w zakresie obejmującym: pracę w niedziele i święta, w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych, dyżury, urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy. Należy podkreślić, że na żądanie pracownika ewidencja czasu pracy musi być mu udostępniona.
Czy pracownik samorządu może zdecydować, czy za przepracowane dodatkowo godziny woli wynagrodzenie czy dzień wolny? (Czy może zażądać wynagrodzenia?)
Art. 42 ust 4 ustawy o pracownikach samorządowych zakłada, iż „ pracownikowi samorządowemu za pracę wykonaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym wymiarze (…)”. Ustawodawca zatem jednoznacznie przesądził o tym, iż uprawnienie do wyboru wynagrodzenie albo czasu wolnego należy do pracownika. Może on jednak wybrać tylko wynagrodzenie albo tylko czas wolny co wynika z zastosowania przez ustawodawcę alternatywy rozłącznej – „albo”. Co się tyczy zaś możliwości otrzymania przez pracownika samorządowego dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, to należy się odwołać do postanowień art. 36 ustawy o pracownikach samorządowych. W art. 36 ust. 2 ustawodawca wymienia co przysługuje pracownikowi (są to wynagrodzenie oraz określone dodatki). Posługując się wykładnia literalną, należy stwierdzić, że jest to katalog zamknięty, co oznacza, iż pracownikowi samorządowemu nie przysługują żadne inne składniki wynagrodzenia lub dodatek niż te wymienione w wyżej wskazanym przepisie. Biorąc pod uwagę, iż jest to przepis szczególny w stosunku do regulacji Kodeksu pracy, oznacza to, że pracownikowi samorządowemu, poza wynagrodzeniem za przepracowane godziny, nie przysługuje dodatek (100% lub 50%) za pracę w godzinach nadliczbowych uregulowany w art. 151¹ Kodeksu pracy. Należy zatem wskazać, że regulacja ustawy o pracownikach samorządowych zawarta w ustawie, co do składników wynagrodzenia, jest wyczerpująca i w tym zakresie nie jest możliwe posiłkowe posługiwanie się Kodeksem pracy.
Czy urząd miasta może ustalić dodatkowe premie dla pracowników, którzy pracują w weekendy (np. przy organizacji imprezy masowej) lub po godzinach?
Oczywiście. System premiowania i nagradzania zależy od pracodawcy oraz posiadanych przez niego możliwości finansowych (budżetowych).
Odpowiedzi na powyżej zadane pytania znajdziemy w Ustawie o pracownikach samorządowych (Dz. U. z dnia 18 grudnia 2008 r. Nr 223, poz. 1458), zaś w sprawach nią nieuregulowanych wyżej wymieniona ustawa odsyła do przepisów Kodeksu pracy (art. 43 ustawy).