Kiedy umowa zawarta przez Internet jest ważna?

W dobie galopującej informatyzacji we wszystkich dziedzinach gospodarki, a także postępującego rozwoju sieci teleinformatycznych, nie sposób nie wspomnieć o prowadzeniu działalności gospodarczej za pomocą Internetu. Dokonywanie zakupów za pośrednictwem internetowych platform aukcyjnych to już codzienność. Poprzez kliknięcie myszy dochodzi codziennie do zawarcia niezliczonej ilości umów handlowych. Powstaje zatem pytanie o skuteczność tak zawieranych umów w świetle Kodeksu cywilnego.

 

Zawarcie umowy; oświadczenie woli

Zawarcie umowy regulują przepisy umiejscowione w KSIĘDZE PIERWSZEJ, Tytule IV, Dziale II Kodeksu cywilnego – Zawarcie umowy. Zgodnie z art. 70 § 1 K.c. umowę poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę (oferenta) oświadczenia o jej przyjęciu przez adresata oferty (oblata). Natomiast według art. 66 § 1 K.c. oferta jest to oświadczenie woli zawarcia umowy składane przez jedną ze stron drugiej stronie, o ile określa ono istotne postanowienia tejże umowy (m. in. strony, przedmiot, czas obowiązywania). Dodatkowo wskazać należy, iż z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, oświadczenie woli może być wyrażone przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (art. 60 K.c.). A zatem co do zasady umowa zostaje zawarta poprzez i w chwili złożenia zgodnych oświadczeń woli stron o zawarciu umowy, określających najistotniejsze jej postanowienia.

Zawarcie umowy przez Internet; chwila zawarcia umowy

Z uwagi na fakt, iż oświadczenie woli może zostać wyrażone przez każde zachowanie, które ujawnia tę wolę w sposób dostateczny, to prawnie dopuszczalne jest również skuteczne zawarcie umowy przez Internet. Odrębnym zagadnieniem jest przy tym chwila zawarcia takiej umowy. Zgodnie z art. 61 § 1 K.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Natomiast oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 2 K.c.). Ustalenie konkretnego momentu, w którym oświadczenie woli o zawarciu umowy (złożenie oferty) zostało dokonane przez oferenta ma dla niego zasadnicze znaczenie. Od chwili jego złożenia oferent jest bowiem związany jego treścią; jego skuteczne odwołanie może przy tym nastąpić jednie, stosownie do treści art. 61 § 1 zd. 2 K.c., jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Wskazać przy tym należy, iż związanie oferenta treścią oferty nie może trwać w nieskończoność. Potwierdza to m. in. art. 66 § 2 K.c., który stanowi, iż jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, to oferta złożona w obecności drugiej strony, albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; natomiast oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. W doktrynie przedmiotu przyjmuje się, iż art. 61 § 2 K.c. dotyczący oświadczeń woli wyrażonych w postaci elektronicznej znajduje zastosowanie do oświadczeń woli, które są przesyłane do adresata przy wykorzystaniu sieci teleinformatycznych, a w szczególności przez Internet lub za pomocą poczty elektronicznej. Komentowany przepis nie znajdzie natomiast zastosowania w sytuacji, gdy oświadczenie woli zostanie zapisane np. na płycie CD lub DVD, a następnie przesłane adresatowi listem poleconym. W takim przypadku dla oceny chwili złożenia oświadczenia woli miarodajny jest art. 61 § 1 K.c. Dalsza analiza treści art. 61 § 2 K.c. prowadzi do wniosku, iż chodzi w nim o środek komunikacji elektronicznej należący do adresata oświadczenia lub środek przez niego kontrolowany. Potwierdził to również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 grudnia 2003 roku (sygnatura akt sprawy: V CZ 127/03), w którym stwierdził, iż: „oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane on line zostaje złożone z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych”.

Niedojście oświadczenia woli złożonego przez Internet do adresata

W praktyce nierzadko może wystąpić sytuacja, w której oferent złożył oświadczenie woli wyrażone w formie elektronicznej i wysłał je za pośrednictwem Internetu do adresata, jednakże z przyczyn od adresata niezależnych oświadczenie to do niego w rzeczywistości nie dotarło. W grę mogą wchodzić m. in. zdarzenia w postaci niemożności dostępu do sieci teleinformatycznej (np. przerwy w dostawie prądu), wadliwości jej funkcjonowania (np. przeciążenie sieci), niesprawność serwerów pośredniczących w przekazie etc. W takim przypadku, zgodnie ze stanowiskiem reprezentowanym w doktrynie (tzw. teoria doręczenia oświadczenia woli), ryzyko niedojścia oświadczenia woli do adresata spoczywa na składającym oświadczenie. Przyjmuje się ponadto, iż oświadczenie woli powinno być przesłane przy użyciu powszechnie dostępnego oprogramowania, który bez trudu pozwoli adresatowi na jego odczytanie. W konsekwencji sporządzenie oraz utrwalenie oświadczenia woli przy zastosowaniu niestandardowego programu komputerowego (niestandardowego formatu plików), nie będącego w powszechnym użyciu, nie stanowi skutecznego wprowadzenia oświadczenia woli do środka komunikacji elektronicznej adresata.

Zawarcie umowy przez Internet a forma czynności prawnych

Pomimo faktu, iż prowadzenie działalności gospodarczej za pomocą Internetu jest w dzisiejszych czasach jej nieodzowną częścią, to w praktyce mogą pojawić się m. in. problemy natury formalnoprawnej. Sytuacja taka może zaistnieć w przypadku, gdy do zawarcia umowy ustawa zastrzega formę szczególną. W konsekwencji rodzi się pytanie dotyczące możliwości skutecznego zawarcia takiej umowy wskutek wymiany oświadczeń woli stron w formie elektronicznej za pomocą Internetu. Odpowiedź na to pytanie, zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny, jest negatywna. W tym miejscu wskazać jednak warto, iż w odniesieniu do zwykłej formy pisemnej umowy sytuacja będzie kształtowała się odmiennie w sytuacji, gdy oświadczenie woli zostanie złożone w postaci elektronicznej i jednocześnie opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Wtedy bowiem złożenie oświadczenia woli w takiej formie jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej (art. 78 § 2 K.c.).